Πετρούπολη

Πριν από ένα μήνα περίπου ξεκίνησα την ανάγνωση της Πετρούπολης του Αντρέι Μπιέλι. Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα του προηγούμενου αιώνα. Η ατμόσφαιρα, οι εικόνες, οι χαρακτήρες, που δημιουργεί ο συγγραφέας είναι κάτι το μοναδικό ενώ το χιούμορ και η ειρωνεία έχουν εμποτίσει ακόμα και τις πιο απλές φράσεις. Μία ατμόσφαιρα φρενίτιδας ψευδαισθήσεων και αποκαλυπτικής προδιάθεσης διαπερνά όλο το μυθιστόρημα. Ο μεγάλος πρωταγωνιστής βέβαια, είναι η ίδια η χαώδης πόλη, που με τη μορφή των τεράστιων, απειλητικών όψεων και των εκρηκτικών σκηνών που λαμβάνουν χώρα στους δρόμους της, διαστέλλεται από απλό φόντο σε μια κητοειδή οντότητα που άλλοτε καταπίνει και άλλοτε ξερνά αυτούς που την κατοικούν.
Διάβασα παράλληλα τις δύο ελληνικές μεταφράσεις από την Κίχλη και τους Αντίποδες και την πιο πρόσφατη αγγλική μετάφραση του Έλσγουορθ, που είναι και η μόνη αγγλική που ακολουθεί την πρώτη έκδοση του έργου. Είχα στο πλάι και τη γαλλική μετάφραση, που μπορεί να ακολουθεί κυρίως τη δεύτερη, συντομευμένη, έκδοση της Πετρούπολης αλλά τα περισσότερα κομμάτια του έργου παρέμεναν ίδια με αυτά της πρώτης. Ρωσικά δεν γνωρίζω και επομένως δεν μπορώ να μιλήσω για καλή ή κακή απόδοση του ύφους του Ρώσου συγγραφέα. Μπορώ να κάνω μόνο κάποιες παρατηρήσεις, που προκύπτουν από την παράλληλη ανάγνωση:
Ξεκίνησα την ανάγνωση της μετάφρασης της Αργυροπούλου έχοντας πάρει την πρώτη έκδοση της Κίχλης (Ιούνιος 2017). Στις πρώτες κιόλες σελίδες πρόσεξα κάποια λάθη που είχαν να κάνουν με παρανόηση του πρωτοτύπου. Σιγά σιγά άρχισαν να εμφανίζονται παραλείψεις λέξεων ή φράσεων, ακόμα και ολόκληρων παραγράφων! Η μετάφραση ωστόσο έδειχνε εξαιρετική. Χαιρόσουν να τη διαβάζεις. Η ύφανση της απόδοσης ανέδιδε μια μουσικότητα που δεν την έβλεπες ούτε στις ξένες μεταφράσεις. Η Αργυροπούλου εδώ είχε κάνει θαυμάσια δουλειά. Ευτυχώς, ένα μήνα μετά την πρώτη έκδοση, τον Ιούλιο του 2017, ακολούθησε δεύτερη, στην οποία συμπληρώθηκαν όλα όσα έλειπαν και διορθώθηκαν και πολλά από τα σφάλματα, που ήταν και τα πιο σοβαρά. Συνέχισα την ανάγνωση με τη δεύτερη έκδοση, που είναι πράγματι εξαιρετική! Να σημειώσω ότι συμπληρώνεται με τρία ενδιαφέροντα επίμετρα και πλούσιες και απαραίτητες σημειώσεις, που παραδόξως, λείπουν από τις δύο ξένες εκδόσεις. 
Στην έκδοση των Αντιπόδων η Μπακοπούλου μεταφράζει τα πάντα. Δεν αφήνει να της ξεφύγει ούτε λέξη! Η ακρίβεια είναι εντυπωσιακή. Ακόμα και στη μετάφραση του Έλσγουωρθ έλειπαν κάποιες λεπτομέρειες, η ύπαρξη των οποίων επιβεβαιωνόταν στη γαλλική μετάφραση! Ωστόσο, η μετάφρασή της πάσχει από την άστοχη επιλογή κάποιων ελληνικών λέξεων και η απόδοση δείχνει "στεγνή". Η όποια μουσικότητα και ποιητικότητα της αφήγησης, για τις οποίες εγκωμιάζεται το μυθιστόρημα, φαίνεται να έχει μειωθεί αισθητά. Η έκδοση συμπληρώνεται από πλούσιες σημειώσεις και από ένα σπουδαίο και εκτενέστατο (σχεδόν 50 σελίδων) δοκίμιο του Έλσγουορθ, που φωτίζει πολλές σκοτεινές πλευρές του έργου και αναλύει τις αφηγηματικές τεχνικές του Μπιέλι. Μετά την ανάγνωσή του νιώθεις την επιτακτική ανάγκη να ξαναδιαβάσεις το μυθιστόρημα.
Πολλοί φίλοι θα ήθελαν να με ρωτήσουν ποια από τις δύο εκδόσεις θα πρότεινα (Αντίποδες ή τη δεύτερη της Κίχλης;). Η απάντησή μου είναι και τις δύο! Θεωρώ ευτύχημα την ύπαρξη των δύο αξιόλογων εκδόσεων αυτού του μυθιστορήματος στη γλώσσα μας! Πρόκειται για ένα έργο μνημείο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και δικαίως ο Ναμπόκοφ το κατατάσσει στα τέσσερα σπουδαιότερα έργα του 20ού αιώνα. Μία ανάγνωση, που εγγυάται πολλές μέρες αναγνωστικής απόλαυσης, δεν επαρκεί. Πιθανόν ούτε δύο...