Το χιόνι ήταν βρόμικο

Ζωρζ Σιμενόν, εκδ. Άγρα, μτφ. Αργυρώ Μακάρωφ.

"Έκλεψα τα ρολόγια και σκότωσα τη δεσποινίδα Βιλμός, την αδελφή του ωρολογοποιού του χωριού μου. Είχα ήδη σκοτώσει έναν αξιωματικό σας, στη γωνία της παρόδου του βυρσοδεψείου, για να του πάρω το περίστροφο, γιατί ήθελα πολύ να έχω ένα περίστροφο. Διέπραξα πράξεις πολύ πιο ειδεχθείς, διέπραξα το μεγαλύτερο έγκλημα του κόσμου, όμως αυτό δεν σας αφορά. Δεν είμαι ούτε φανατικός, ούτε ταραχοποιός, ούτε πατριώτης. Είμαι ένα κάθαρμα".

Σε μια κατεχόμενη χώρα ο Φρανκ Φριντμάιερ, δεκαοκτώ ετών, χωρίς ηθικές αρχές και χωρίς στόχο, ξεκινά την καριέρα του εγκληματία, με πρώτη πράξη το μαχαίρωμα ενός αξιωματικού του κατακτητή. Έπειτα διαπράττει κι άλλον φόνο στη διάρκεια μιας διάρρηξης. Συνεχίζει εξαπατώντας και ταπεινώνοντας ερωτικά μια νεαρή γειτόνισσα, τη Σίσσυ. Στο τέλος, τον συλλαμβάνουν για ένα έγκλημα που δεν έκανε και τότε είναι που ο Φρανκ μεταλλάσσεται σε ένα είδος... ασκητή. 

Ο Σιμενόν μας δίνει με το "Χιόνι ήταν βρόμικο" ένα από τα ωραιότερα αλλά και πιο σκοτεινά μυθιστορήματά του. Ο ίδιος έγραφε στις 23 Μαρτίου του 1948 στον εκδότη του: "Χτες ολοκλήρωσα το καλύτερό μου μυθιστόρημα". Τα κίνητρα των χαρακτήρων που δημιούργησε ξεφεύγουν από την παραδοσιακή ψυχολογία ενώ σε κάθε ανάγνωση περισσότερο πληθαίνουν τα ερωτήματα παρά οι απαντήσεις: Σε ποια χώρα διαδραματίζεται το έργο; Γαλλία, Βέλγιο, Γερμανία, Ουγγαρία; Ποιοι είναι οι κατακτητές; Γιατί ο Φρανκ κάνει τον πρώτο φόνο; Γιατί ταπεινώνει τη Σίσσυ; Γιατί αισθάνεται δέος απέναντι στον πατέρα της, τον Χολστ; Ποιος ακριβώς είναι ο Χολστ; Ποιος πρόδωσε τον Φρανκ (αν τον πρόδωσε κάποιος); Ποιος ήταν ο πατέρας του; Ποιος ο ρόλος της μητέρας του; Τι γνώριζε ο ανακριτής; Το κλασικό μοτίβο της αναζήτησης του πατέρα αρκεί για να εξηγήσει την πορεία του Φρανκ;

Ο Φρανκ με τις απεχθείς και αναιτιολόγητες  πράξεις του παρουσιάζεται στο μυθιστόρημα ως ο εκφραστής του Κακού. Λίγο πριν τη σύλληψη του, έχει ξεπεράσει κάθε όριο αποκτήνωσης. Θα 'λεγε κανείς ότι, στο πρώτο και δεύτερο μέρος του έργου, ο Φρανκ κάνει τη θητεία του στο Κακό. Κανείς στον περίγυρό του, ούτε η μητέρα του, ούτε ο φίλος του Κρόμερ, δεν μπορεί να κατανοήσει τη συμπεριφορά του και τα κίνητρά του. Αυτό ακριβώς είναι που τους προκαλεί ανησυχία και τρόμο. Σαν κομήτης ακολουθεί την παράλογη κι απειλητική πορεία προς την εκμηδένιση. Κι όταν φτάσει στο ύστατο στάδιο της αθλιότητας, θα ξεκινήσει, στο τρίτο μέρος, τη συμφιλίωση με τον εαυτό του, που θα τον οδηγήσει στη λύτρωση.

Κατά τη διάρκεια της φυλάκισης συντελείται η σταδιακή μεταμόρφωση του Φρανκ. Μέσα στην απομόνωση και υπό το καθεστώς των επαναλαμβανόμενων καφκικών ανακρίσεων, "ασκείται" στην ενδοσκόπηση. Στη φυλακή θα διακόψει οριστικά τις σχέσεις του με τον έξω κόσμο και θα αναθεωρήσει τις αξίες του. Εκεί, θα δημιουργήσει ένα δικό του ρυθμό, συντονισμένο με τις ανακρίσεις και τις εμφανίσεις μιας νέας γυναίκας σε ένα παράθυρο. Βυθισμένος σε ένα "λήθαργο" θα απολαμβάνει έως και τη βρόμα του σώματός του... Τέλος, θα φτάσει σε ένα πνευματικό στάδιο κατά το οποίο η πραγματικότητα και η φαντασία ενώνονται για να του προσφέρουν μια διαύγεια μοναδική. Η πορεία, που πρέπει να ακολουθήσει, είναι πλέον ξεκάθαρη! 

Ο Σιμενόν συνεχίζει, σχεδόν με κάθε του βιβλίο, να με εκπλήσσει! Η καίρια γραφή του, τόσο φειδωλή σε επίθετα και μεταφορές! Φράσεις απλές, συμπαγείς και γρήγορες σα βέλη, που οδηγούν στην ουσία χωρίς περιστροφές. Ο Βέλγος δημιουργός χειρίζεται το μελωδικότατο πιάνο ως κρουστό. Εικόνες μοναδικής δύναμης διαδέχονται η μία την άλλη: Ο φόνος του στρατιωτικού, το μπανιστήρι από το φεγγίτη στο πορνείο, η αποπλάνηση της Σίσσυ, οι ανακρίσεις, ο "μυστικός γάμος" υπό το βλέμμα του ανακριτή και τις ευλογίες του πατρός Χολστ... και το χιόνι, παντού χιόνι... άφθονο, λασπωμένο, σχεδόν τρομακτικό!    

"Το χιόνι πάντα βρόμικο, και οι σωροί του θα έλεγες ότι έχουν σαπίσει, έτσι με τις μαύρες κηλίδες και με τα σκουπίδια που έχουν γίνει ένα σώμα. Η λευκή πούδρα που αποκολλάται μερικές φορές απ' τον ουρανό, σε μικρές ποσότητες, όπως ο γύψος από ένα ταβάνι, δεν καταφέρνει να σκεπάσει όλη αυτή τη βρομιά".

Σημειώσεις: Πολλοί έχουν συγκρίνει το μυθιστόρημα του Σιμενόν με τον "Ξένο" του Καμύ. Προσωπικά μου 'φερνε συχνά στο μυαλό τον Ντοστογιέφσκι, το "Ιερό" ("Άδυτο") του Φώκνερ και τη "Δίκη" ή τον "Πύργο" του Κάφκα. Αναμφίβολα το τρίτο μέρος έχει καφκικές επιρροές ενώ ο χαρακτήρας του Φρανκ δείχνει να έχει ως βάση τον Ποπάι του Φώκνερ, που θαύμαζε ιδιαίτερα ο Σιμενόν. Ακόμα και η σκηνή της απόπειρας βιασμού της Σίσσυ (και γενικότερα η σχέση του Φρανκ μαζί της) έχει κάποια κοινά με την αντίστοιχη της Τεμπλ. "Το χιόνι ήταν βρόμικο" (ποτέ δε θα συνηθίσω το όμικρον στο "βρόμικο") γυρίστηκε για τον κινηματογράφο, το 1953,  από τον Luis Saslavsky. Δεν έχω δει την ταινία αλλά πολύ θα 'θελα να το είχε σκηνοθετήσει ο αγαπημένος μου σκηνοθέτης, Ρομπέρ Μπρεσόν. Πιστεύω ότι θα του ταίριαζε. Η πρώτη φωτογραφία είναι του Brassai ("Avenue de l' Observatoire") και η δεύτερη των Robert & Shana Parkeharrison (μια ιδιόμορφη συσκευή παίρνει το αίμα από τις φλέβες ενός χεριού και το αφήνει στο χιόνι) .(18/20)