V.

Το V. του Τόμας Πίντσον εκδόθηκε το 1963, όταν ήταν μόλις 26 χρονών. Χρειάστηκε να επιστρατεύσω όλο μου το κουράγιο για να το ολοκληρώσω, εν μέσω διακοπών, και να μην το παρατήσω. Πολλά πρόσωπα, πολλές ιστορίες, πολλές κοιλιές, πολλή ανακατωσούρα, πολλή ψυχεδέλεια. Ωστόσο, θεωρώ ότι αποζημιώθηκα γιατί κάθε φορά που ήμουν έτοιμος να το αφήσω, έφτανα σε ένα κεφάλαιο γεμάτο από αριστουργηματικές σελίδες. 

Ο Πίντσον δείχνει ασυγκράτητος, μέσα σε 700 σελίδες πρέπει να πει όλα όσα τον προβληματίζουν. Από τη μία ο Στένσιλ, που έχει εξαπολύσει τις έρευνές του για την V. σε όλα τα μήκη και πλάτη του χώρου και του χρόνου σα να θέλει να καταλάβει, αν όχι ποια ήταν η V., τουλάχιστον την εποχή του, μια εποχή σκληρή, ανελέητη, όπου η "ανθρωπιά" ήταν δυσεύρετη. Και από την άλλη ο Προφέιν και η ιδιότυπη σχέση του με την τεχνολογία και τα αντικείμενα, που τα θεωρεί την κύρια αιτία των προβλημάτων του: Η τεχνολογία θριαμβεύει, όλοι προσκολλώνται στα "άψυχα" αντικείμενα (βλ. την σχεδόν σεξουαλική σχέση της Ρέιτσελ με το αυτοκίνητό της), τα "αυτόματα" παίρνουν τη θέση των ανθρώπων, ακόμη και αυτοί οι τελευταίοι αλλάζουν μορφή κατά βούληση (πλαστική χειρουργική)... και σταδιακά τα πράγματα αντιστρέφονται: τα αντικείμενα τείνουν να γίνουν άνθρωποι και οι άνθρωποι αντικείμενα.

Θα μπορούσα να γράφω δεκάδες σελίδες για τα θέματα που θέτει ο Πίντσον στο πρώτο του μυθιστόρημα. Όπως για παράδειγμα τις ωμότητες (και γενοκτονία) που διέπραξαν οι Γερμανοί στη Νότιο Αφρική πολύ πριν το Ολοκαύτωμα (σφαγή 60.000 Χερρέρο). Το έργο εκτυλίσσεται κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 50, δηλ. μετά τη ναζιστική λαίλαπα, αλλά ο συγγραφέας ανατρέχει στο παρελθόν και ανακαλύπτει τα προεόρτια... Σε όλη την έκταση του μυθιστορήματός του ο Πίντσον αναδεικνύει τα προβλήματα του αιώνα "των άκρων". "Είμαι ο εικοστός αιώνας" λέει κάπου ένας ήρωάς του. Και όλα αυτά μέσα από μια χαώδη, πολύπλοκη αφήγηση, γεμάτη από σκηνές ανθολογίας και με μια "τρέλα" μοναδική! Ένα είδος βορειοαμερικάνικου μαγικού ρεαλισμού: κυνηγοί αλιγατόρων στους υπόνομους της Ν. Υόρκης, ένας ιερέας που αποφασίζει ότι οι αρουραίοι θα κληρονομήσουν τη γη και επιχειρεί να τους προσηλυτίσει στον χριστιανισμό, ένας ψυχοδοντίατρος, η ανακάλυψη της μυστηριώδους παραδεισένιας Βεϊσσού κάπου στην Ανταρκτική, κ.λπ. 

Διάβαζα και ήταν σαν να βρισκόμουν μες στο καλειδοσκόπιο ενός παλαβού αλλά ιδιοφυούς μουσικού της τζαζ. Σε κάθε μετακίνηση ολίγων μοιρών πλημμύριζα με νέα χρώματα και σχήματα. Άλλοτε τα απολάμβανα και άλλοτε ήθελα να ξεφύγω από αυτό το αλλόκοτο σύμπαν.

Η κοινωνία της διαφάνειας

Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν: Η κοινωνία της διαφάνειας (μετάφραση του Ανδρέα Κράουζε, εκδ. Οpera)

Ένα έξοχο δοκίμιο! Σταχυολογώ μερικά αποσπάσματα:

"Ο έρωτας χωρίς κενά οπτικής είναι πορνογραφία. Και χωρίς γνωστικές ελλείψεις, η σκέψη εκφυλίζεται σε υπολογισμό"

"Στην "εκτεθειμένη" κοινωνία κάθε υποκείμενο είναι διαφημιστικό αντικείμενο του εαυτού του. Τα πάντα μετρώνται με βάση την εκθεσιακή τους αξία... όλα έχουν στραφεί προς τα έξω, όλα έχουν αποκαλυφθεί, απογυμνωθεί και εκτεθεί. Το πλεόνασμα έκθεσης τα καθιστά όλα εμπόρευμα που χωρίς καμία συγκάλυψη παραδίδεται στην άμεση κατανάλωση... Μόνο η εκθεσιακή σκηνοθεσία παράγει την αξία, καταργείται κάθε ιδιοτυπία των πραγμάτων. Και τα πράγματα δεν εξαφανίζονται στο σκοτάδι αλλά στο άπλετο φως: Σε γενικές γραμμές τα θεατά πράγματα δεν τελειώνουν μέσα στο σκοτάδι ή στη σιωπή αλλά σε κάτι που είναι πιο δυνατό από το ορατό: στη χυδαιότητα"

"Σήμερα η οπτική επικοινωνία πραγματώνεται ως μόλυνση, ως ξέσπασμα ή ως αντανακλαστικό. Δεν έχει κανέναν αισθητικό αναστοχασμό. Η αισθητοποίηση είναι, εντέλει, αναισθητική. Για να καταθέσεις την αισθητική σου κρίση, για παράδειγμα με ένα like, δεν προαπαιτείται καμία ρεμβαστική θεώρηση. Οι εικόνες φορτισμένες με μεγάλη εκθεσιακή αξία δεν είναι καθόλου σύνθετες, είναι μονοσήμαντες, δηλαδή πορνογραφικές. Δεν κρύβουν κανένα υπαινιγμό που θα μπορούσε να προκαλέσει ένα στοχασμό, μιαν αναθεώρηση, έναν αναστοχασμό. Η πολυπλοκότητα επιβραδύνει την επικοινωνία. Η αναισθητική υπερεπικοινωνία μειώνει τη συνθετότητα προκειμένου να επιταχυνθεί. Είναι ουσιωδώς ταχύτερη από την επικοινωνία του νοήματος. Το νόημα είναι αργό. Το νόημα αποτελεί εμπόδιο για την επιτάχυνση της κυκλοφορίας στην πληροφόρηση και την επικοινωνία. Όθεν, η διαφάνεια συμβαδίζει με ένα κενό νοήματος. Η μάζα της πληροφορίας και της επικοινωνίας εκπηγάζει από ένα horror vacui"

"Η διαφάνεια δεν είναι το μέσο του ωραίου. Για τον Μπένγιαμιν, θεμελιώδες συστατικό της ομορφιάς είναι μια αρραγής σύζευξη κάλυψης και καλυπτομένου: γιατί το ωραίο δεν είναι ούτε το κάλυμμα ούτε το καλυπτόμενο αντικείμενο αλλά το αντικέιμενο μέσα στο κάλυμμά του. Αν το αποκαλύψεις, θα φανεί απείρως ασήμαντο... Επειδή μόνο το ωραίο και τίποτ' άλλο εκτός αυτού δεν μπορεί να είναι ουσιαστικά καλύπτον και καλυπτόμενο, το θεϊκό θεμέλιο του είναι της ομορφιάς βρίσκεται στο μυστήριο..."

"Η κοινωνία της διαφάνειας είναι εχθρός της ηδονής. Στο πλαίσιο της οικονομίας της ανθρώπινης ηδονής, ηδονή και διαφάνεια δεν αρμόζουν μεταξύ τους. Η λιβιδινική οικονομία αγνοεί τη διαφάνεια -πολύ φυσικό, αφού η αρνητικότητα του μυστικού, του πέπλου και της συγκάλυψης κεντρίζει τον ίμερο και επιτείνει την ηδονή... Το παιχνίδι της αμφισημίας και της αμφιθυμίας, με τα μυστικά και τα αινίγματα, αυξάνει την ερωτική ένταση. Η διαφάνεια ή η μονοσημία θα ήταν το τέλος του ερωτισμού"

"Κατά τον Ζίμμελ είμαστε φτιαγμένοι έτσι ώστε όχι μόνο να χρειαζόμαστε μια συγκεκριμένη αναλογία αλήθειας και πλάνης ως βάση για τη ζωή μας αλλά και μια επίσης συγκεκριμένη αναλογία σαφήνειας και ασάφειας στην εικόνα των στοιχείων της ζωής μας. Κατά συνέπεια, η διαφάνεια αφαιρεί από τα πράγματα κάθε θελκτικότητα και απαγορεύει στη φαντασία να υφάνει μέσα τους τις δυνατότητές της, για την απώλεια των οποίων δεν μπορεί να μας αποζημιώσει καμία πραγματικότητα... Ίσως ακόμη και κάποιοι από τους κοντινούς μας ανθρώπους, για να διατηρείται ζωντανή η θελκτικότητά τους προς εμάς, πρέπει να μας προσφέρονται ασαφείς και ακαθόριστοι. Η φαντασία είναι ουσιώδης για την οικονομία της ηδονής: ένα αντικείμενο που προσφέρεται γυμνό, την εξουδετερώνει και μόνο όταν το αντικείμενο αποσυρθεί ή υποχωρήσει, μπορεί να αναζωπυρωθεί. Αυτό που εμβαθύνει την ηδονή δεν είναι η απόλαυση σε πραγματικό χρόνο αλλά το φαντασιακό πρελούδιο και ο επίλογος, η χρονική αναβολή"

Ο ένοικος

Ακόμη και στα λιγότερο γνωστά του έργα ο Σιμενόν αποδεικνύεται ένας σπουδαίος συγγραφέας. Ένας δημιουργός που διαθέτει για τα πρόσωπά του την τρυφερή ματιά του Τσέχωφ και το βάρος των ηθικών διλημμάτων του Ντοστογιέφσκι.

Αν κανείς νομίζει ότι ξεκινώντας ένα έργο του Σιμενόν, ιδιαίτερα κάποιο από τα λεγόμενα "σκληρά μυθιστορήματα" του, θα διαβάσει ένα "αστυνομικό", θα διαψευστεί. Ο Ναζεάρ, κοσμοπολίτης από την Πόλη, κάνει ένα στυγνό έγκλημα μεταξύ Βελγίου και Γαλλίας με στόχο τη ληστεία αλλά τελικά, τι είναι αυτό που αναζητά; 

Ο τίτλος πάντως είναι από τους πιο ενδιαφέροντες του Σιμενόν: "Ο ένοικος" (Le locataire)...

Horcynous Orca

Τα ακατόρθωτα" - 1 

Με αυτή την ανάρτηση εγκαινιάζω μια σειρά αναρτήσεων αφιερωμένων σε έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που είναι πολύ δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο, να αποδοθούν σε άλλη γλώσσα.

"Horcynous Orca", μυθιστόρημα του Stefano d' Arrigo (1919-1992). Ο Ιταλός συγγραφέας το έγραφε για 25 χρόνια, πρωτοεκδόθηκε το 1975 και ξεπερνάει σε μέγεθος τις 1000 σελίδες! Σύμφωνα με τον Τζωρτζ Στάινερ πρόκειται για ένα αριστούργημα αγνοημένο ουσιαστικά στην Ιταλία και άγνωστο στον υπόλοιπο κόσμο. Όχι όμως πια! Στην Ιταλία κάνει συνεχείς επανεκδόσεις και μόλις εκδόθηκε στα γερμανικά σε μετάφραση Moshe Kahn μετά από 8 χρόνια εντατικής εργασίας και αφού, από τις αρχές της δεκαετίας του '80, είχε γνωρίσει το έργο και τον συγγραφέα. Από το 2012 έχει ξεκινήσει και ο Antonio Werli μαζί με την Monique Baccelli να το μεταφράζει στα γαλλικά με στόχο να το έχει ολοκληρώσει έως το 2018!
Χαρακτηρίστηκε ως ο "Ιταλικός Οδυσσέας" και ο "Μεσογειακός Μόμπι Ντικ". Η πυκνότητα και ποιητικότητα της γραφής, η πολύπλοκη σύνταξη, η χρήση της σικελικής διαλέκτου της Μεσσήνης του '40, ιταλικοί αρχαϊσμοί, πλήθος ελληνικών και λατινικών λέξεων και ναυτικές ορολογίες της Κάτω Ιταλίας, είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που δυσκολεύουν τη μετάφραση ενός τέτοιου έργου. Ουσιαστικά ο Ντ' Αρίγκο έχει επινοήσει μια νέα γλώσσα με βάση την ιταλική της Σικελίας...

Grande Sertão: Veredas

Τα ακατόρθωτα - 2 

Grande Sertão: Veredas, μυθιστόρημα του Βραζιλιάνου João Guimarães Rosa (1908-1967). Εκδόθηκε το 1956 και θεωρείται ένα από τα μεγάλα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η πολυπλοκότητα του έργου, οι νεολογισμοί, οι ιδιωματικές εκφράσεις, η προφορικότητα της γλώσσας που χρησιμοποιεί και οι αρχαϊσμοί της πορτογαλικής στην οποία είναι γραμμένο, του δίνουν επάξια μια θέση στα ακατόρθωτα! Στα αγγλικά μεταφράστηκε με τον τίτλο "The Devil to Pay in the Backlands" αλλά θεωρήθηκε εντελώς αποτυχημένη απόδοση και έχει πια αποσυρθεί. Εδώ και χρόνια πάντως ετοιμάζεται μια καινούρια. Στα γαλλικά εκδόθηκε με τον τίτλο: Diadorim και λέγεται ότι η μετάφραση είναι πολύ καλή.

Παρακολουθούμε τον διάλογο δύο αντρών σε ένα ράντσο. Στην ουσία όμως πρόκειται για ένα αδιάκοπο μονόλογο εκατοντάδων σελίδων του ενός, καθώς οι πιθανές κουβέντες του άλλου δεν καταγράφονται. Στο μονόλογο αυτό ξετυλίγεται όχι μόνο μια εντυπωσιακή ιστορία αλλά και ολόκληρο το σύμπαν του Sertão, μιας τεράστιας, αραιοκατοικημένης και υπανάπτυκτης περιοχής στα βορειοανατολικά της Βραζιλίας...

Grimms Wörter-Eine Liebeserklärung του Γκρας

Tα ακατόρθωτα - 3

"Grimms Wörter-Eine Liebeserklärung" (2010) του Günter Grass. ("Oι λέξεις των Γκριμ-μια ερωτική εξομολόγηση")

Πρόκειται για το τρίτο (και τελευταίο) μέρος της αυτοβιογραφίας του Γκύντερ Γκρας. Τα άλλα δύο ήταν το "Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι" και οι "Ιστορίες σκοτεινού θαλάμου", που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Λόγω της γλωσσικής διάταξης του έργου, των γλωσσικών παιχνιδιών και της στενής σχέσης του με συγκεκριμένες γερμανικές λέξεις, η μετάφρασή του θεωρείται απίστευτα δύσκολη, αν όχι ακατόρθωτη. Ο Γκρας, που πάντα ενδιαφερόταν για τις μεταφράσεις των έργων του, κάλεσε το 2011 τους μεταφραστές του σε συνάντηση για να τους προτείνει λύσεις. Ωστόσο, απ' ό,τι φαίνεται, μόνον οι Ολλανδοί και Δανοί έδειξαν τελικά έμπρακτο ενδιαφέρον, λόγω ίσως της γλωσσικής τους συγγένειας με τους Γερμανούς. Mετά από μια πρόχειρη έρευνα πάντως, διαπίστωσα ότι πρόσφατα μεταφράστηκε στα ολλανδικά. 

Ο περισσότερος κόσμος έξω από τη Γερμανία γνωρίζει τους αδελφούς Γιάκομπ και Βίλχελμ Γκριμ για τα παραμύθια τους. Πολύ λίγοι γνωρίζουν την ακαδημαϊκή τους δραστηριότητα, πολιτική και γλωσσολογική. Ξεκίνησαν να συνθέτουν ένα σπουδαίο λεξικό της γερμανικής γλώσσας αλλά κατά τη διάρκεια της ζωής τους δεν κατάφεραν παρά να εκδώσουν μόνο 4 τόμους (έως το γράμμα F- Frucht). Στο βιβλίο του ο Γκρας κάνει μια ερωτική εξομολόγηση προς τη γερμανική γλώσσα αφηγούμενος με παιγνιώδη τρόπο αυτοβιογραφικές ιστορίες και ιστορικά γεγονότα ενώ ξεδιπλώνει στον αναγνώστη την περιπέτεια στην οποία ρίχτηκαν για να συνθέσουν το λεξικό τους οι αδελφοί Γκριμ. Παράλληλα παρουσιάζει την πολιτική και ακαδημαϊκή δράση των Γκριμ ταυτόχρονα με την πρόοδο στην αποδελτίωση και την προετοιμασία του λεξικού. Τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου είναι αφιερωμένα στα γράμματα A-F.

Ο φρικτός κυκεώνας στην οδό Μερουλάνα

Τα ακατόρθωτα - 4

Quer pasticciaccio brutto de via Merulana (1957), μυθιστόρημα του Carlo Emilio Gadda (1893-1973).

Ο Κάρλο Εμίλιο Γκάντα είναι ένας από τους μεγάλους συγγραφείς του 20ου αιώνα. Δύο από τα βιβλία του ("Η γνώση του πόνου" και το παραπάνω) είναι αρκετά για να του δώσουν μια θέση στο πάνθεον των σπουδαιότερων συγγραφέων του προηγούμενου αιώνα. 

Η χρήση πολλών διαλέκτων της ιταλικής γλώσσας, που δημιουργούν έναν κυκεώνα, μαζί με την ιδιάζουσα γραφή του Γκάντα είναι από τα κύρια στοιχεία που το κάνουν ένα από τα πιο δύσκολα βιβλία για απόδοση σε άλλη γλώσσα. Στα ελληνικά μεταφράστηκε από τον Κώστα Κουντούρη (ο ίδιος που έχει μεταφράσει το "Κουτσό" του Κορτάσαρ και του "Υπνοβάτες" του Μπροχ) με τίτλο: "Ο φρικτός κυκεώνας στην οδό Μερουλάνα", εκδόσεις Φόρμα. Στα αγγλικά μεταφράστηκε από τον William Weaver, ο οποίος είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και τον συγγραφέα. Εδώ και αρκετά χρόνια ετοιμάζεται μια νέα και εκτενώς σχολιασμένη μετάφραση στα αγγλικά από τον Robert de Lucca, αλλά είναι άγνωστο αν θα ολοκληρωθεί και αν θα βρει το δρόμο για το τυπογραφείο. Μέχρι πρόσφατα είχε ολοκληρώσει τη μετάφραση (μαζί με τα σχόλια) του μισού περίπου μυθιστορήματος και είχα την τύχη να την αποκτήσω (οι φωτοτυπίες της φωτογραφίας κάτω από το φωτοτυπημένο εξώφυλλο της πρώτης ιταλικής έκδοσης). Δείγμα αυτής της μετάφρασης, μαζί με την εισαγωγή, είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο σε έναν ιστότοπο αφιερωμένο στο έργο του Γκάντα. Αρκετά καλή θεωρείται και η μετάφραση στα γαλλικά, "L’Affreux Pastis de la rue des Merles" από τον Louis Bonalumi.

Πρόκειται για ένα απόλυτα μοντέρνο και περίπλοκο αστυνομικό μυθιστόρημα. "Επίκεντρο η οδός Μερουλάνα, το κτίριο των πλουσίων, όπου μια ληστεία σε μια φοβισμένη κυρία δίνει το έναυσμα να ξεκινήσει ο φρικτός κυκεώνας και πριν καλά καλά κοπάσουν τα κουτσομπολιά και οι ψίθυροι των περιοίκων, ο φόνος της πλούσιας γειτόνισσας δημιουργεί μια μεγαλύτερη δίνη που απορροφά αμετάκλητα το προηγούμενο περιστατικό..." (η περιγραφή από μια ανάρτηση του Οδυσσέα Μουζίλη)