Το σύνδρομο Πόρτνοϊ

Φίλιπ Ροθ, εκδ. Πόλις, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης

Σύνδρομο Πόρτνοϊ: Διαταραχή κατά την οποία έντονες ηθικές και αλτρουιστικές ορμές συγκρούονται αδιαλείπτως με ακραίες  σεξουαλικές επιθυμίες, συχνάκις διεστραμμένης φύσεως.

Το μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ δεν είναι παρά ένας χειμαρώδης μονόλογος του Άλεξ Πόρτνοϊ στο ντιβάνι του ψυχαναλυτή του, δόκτορα Σπίλφόγκελ. Ο Άλεξ ένας εβραίος, μεγαλωμένος σε μια παραδοσιακή εβραϊκή οικογένεια της Αμερικής, αφηγείται γεγονότα της ζωής του με κύριο σκοπό την εξήγηση και την αντιμετώπιση των σεξουαλικών του εμμονών και της ιδιόμορφης συμπεριφοράς του. Η κύρια αιτία αναμφίβολα βρίσκεται στον τρόπο διαπαιδαγώγησής του απ' τους γονείς του και στην εβραϊκή του... μυτόγκα.

"Τα απωθημένα, ξέρεις, δε φυτρώνουν στα δέντρα -χρειάζεται υπομονή, χρειάζεται αυτοσυγκέντρωση, χρειάζεται η αυτοθυσία ενός αφοσιωμένου γονιού, χρειάζεται ένα παιδάκι υπάκουο και μελετηρό για να δημιουργήσεις, μέσα σε λίγα μόνο χρόνια, έναν πραγματικά καταπιεσμένο και κουμπωμένο άνθρωπο".

Ο Άλεξ θα αντιδράσει κατά την εφηβεία του μέσω του αυνανισμού. Θα αυνανιστεί με τις βρόμικες κάλτσες του, με μήλα, με μπουκάλια, ακόμα και με το ωμό συκώτι που λίγο αργότερα θα μαγειρέψει η μάνα του...

"Χύσε, Παίδαρε, χύσε" ούρλιαζε το αφηνιασμένο συκώτι που, μέσα στην τρέλα μου, είχα αγοράσει ένα απόγευμα από τον χασάπη και που, είτε το πιστεύετε είτε όχι, το βίασα πίσω από μια γιγαντοαφίσα..."

Ιντερμέτζο Α' (Περί αυνανισμού)

«Αυνανισμός είνε η βδελυρά και ολεθρία συνήθεια, καθ’ ην τα έξω γεννητικά όργανα ερεθίζονται τεχνητώς είτε δια της χειρός, είτε δι’ εργαλείων, είτε απλώς δια της φαντασίας επί σκοπώ γενετησίου διεγέρσεως ή και ικανοποιήσεως της γενετησίου ορμής».
(ιατρός Μ. Μωυσείδης:«Αυνανισμός – Κίνδυνοι – Προφύλαξις – Θεραπεία», Αθήναι 1927)

«Το ομολογώ δημόσια, ως πράξη εξαγνισμού: Ναι, έχω αυνανιστεί…και μάλιστα επανειλημμένα!»

(Από δημόσια δήλωση του Φιλίπ Μπρενό: "Εγκώμιο στον αυνανισμό", εκδ. Ποταμός)

Με λόγο αθυρόστομο και σπαρταριστό ο "Ρασκόλνικοφ της μαλακίας" αφηγείται το πέρασμα από τη χούφτα στο μουνί... Ο Πόρτνοϊ ανακαλύπτει το μουνί και δε λέει να το βγάλει απ' το μυαλό του. Ενοχές, ψυχικά τραύματα, οιδιπόδεια, όλα βυθίζονται σ' αυτή τη μαύρη τρύπα και φαινομενικά εξαφανίζονται. Αλλά στην πραγαματικότητα είναι τα πάντα εκεί... στην άκρη της μύτης του. Μπορεί το ένα πήδημα να διαδέχεται το άλλο, η μία γκόμενα την άλλη και το μέγεθος του πέους του να ξεπερνά αυτό της μύτης του... όμως αυτή μύτη, η εβραϊκή, είναι που έχει απλώσει τις ρίζες της σε όλο του το είναι. Όσες Αμερικάνες κι αν πηδήξει, αυτή παραμένει πεισματικά εκεί, στο κέντρο του προσώπου του και κραυγάζει: Ε-Β-Ρ-Α-Ι-Ο-Σ.

"Μ' όλα αυτά γιατρέ μου, θέλω να πω ότι το καυλί μου δεν το χώνω τόσο σ' αυτά τα κορίτσια όσο στην καταγωγή και το περιβάλλον τους -θαρρείς και θ' ανακαλύψω την Αμερική μέσα απ' το γαμήσι. Ή μάλλον θα κατακτήσω την Αμερική. Κολόμβος, Πλοίαρχος Σμιθ, Κυβερνήτης Ουίνθροπ, Στρατηγός Ουάσινγκτον -και τώρα Πόρτνοϊ".

Ιντερμέτζο Β' (Περί αιδοίου)

     

Αιδοίον: α) το εξωτερικόν γεννητικόν όργανον γυναικός, β) τι άξιον σεβασμού,σεβαστόν.

(Μεγάλον λεξικόν Ελληνικής γλώσσης Δημητράκου)

Ύμνος εις το αιδοίον

Ω, αιδοίον, ορφανών ωδείον, κέρας της Αμαλθείας, θηκάρι μου, Σκύλλα και Χάρυβδη.

Ω, αιδοίον, χοάνη του Διαβόλου

ω, αιδοίον, δοξασμένε νεροχύτη

ω, αιδοίον, Μέκκα των λογισμών μου.

(παρά του Ηλία Πετρόπουλου, γνωστού αιδοιολάτρη, εκδ. Νεφέλη: Ποιήματα)

Η ανάγνωση του τρίτου και ιδιαίτερα καλού μυθιστορήματος του Ροθ ήταν απολαυστικότατη. Υπάρχουν σελίδες που σε κάνουν να ξεκαρδίζεσαι από τα γέλια, υπέροχες σκηνές  που θα 'βρισκαν επάξια τη θέση τους σε μια ανθολογία του σεξ. Πίσω όμως απ' όλα αυτά υπάρχει η εναγώνια προσπάθεια του πρωταγωνιστή να αποτινάξει από πάνω του την εβραϊκότητά του κι όλες τις ενοχές που φέρει εξαιτίας της. Ή μάλλον μια προσπάθεια να συμφιλιωθεί μαζί της. Ο Άλεξ δεν γεννήθηκε με δυο πόδια αλλά με ρίζες και πρέπει να τις κόψει για να πάρει το δρόμο του. "Σκοτώστε τη μάνα σας" διακήρυσσε ο Ελυάρ. Ο Πόρτνοϊ δεν τον άκουσε και τώρα κάθεται στο ντιβανάκι του ψυχαναλυτή και μηρυκάζει τα τραύματά του...

"Για να μη μιλήσουμε, γιατρέ μου, για τα πράγματα απ' τα οποία προσπαθώ τόσο σκληρά να ξεφύγω -γιατί, είναι γεγονός, δεν τα καταφέρνω. Είμαι σημαδεμένος σαν οδικός χάρτης απ' την κορφή ως τα νύχια με τ' απωθημένα μου. Μπορείς να διασχίσεις όλο μου το σώμα κατά μήκος και κατά πλάτος, πάνω σε αυτοκινητόδρομους ντροπής, αναστολών και φόβου..." 

Σημειώσεις: Οι εικόνες με τη σειρά: i) έργο του Αυστριακού Egon Schiele (1890-1918), ii) του Αυστριακού ζωγράφου και συγγραφέα Alfred Kubin (1877-1959), iii) του Γάλλου Gustave Courbet (1819-1877), iv) του Άγγλου ζωγράφου Michael Bastow (φίλου του Η. Πετρόπουλου), v) φωτογραφία του συγγραφέα. Το ποίημα του Πετρόπουλου είναι συνδυασμός δύο αποσπασμάτων από ποιήματα της συλλογής "Σώμα" και ο τίτλος "Ύμνος..." είναι δικός μου. Για την έκδοση αυτή καταδικάστηκε σε επτάμηνη φυλάκιση. Η πρόφαση, ωστόσο για την καταδίκη του ήταν ο στίχος: "Και την πατρίδα λησμονώ μπρος σ' ένα γυμνό γυναικείο σώμα"... Στο δημοφιλές, στην εποχή του, βιβλίο του Μωυσείδη για τον αυνανισμό, αντί προλόγου ο ιατρός έχει αντιγράψει τα λόγια του Fournier, περί αυνανισμού: “Από όλα τα πάθη που μαστίζουν και ατιμάζουν την ανθρωπότητα, ο αυνανισμός είνε ίσως το πλέον επίμονον και ασφαλώς το πλέον επονείδιστον”. Και στη συνέχεια ο ίδιος ο ιατρός προλογίζει: “ Κανείς δεν αγνοεί την επονείδιστον έξιν, η οποία αριθμεί θύματα εις όλας τάς κοινωνικάς τάξεις, και μεταξύ ατόμων τά όποια παρουσιάζουν τά πλέον ευνοϊκά προσόντα διά νά ευδοκιμήσουν και να ώφελήσουν τήν κοινωνίαν. Την έξιν αυτήν καταδικάζει όχι μόνον ή θρησκεία και ή ηθική αλλά και η επιστήμη". Η αξία της δεύτερης ελληνικής έκδοσης του μυθιστορήματος του Ροθ οφείλει πολλά στην ευφάνταστη μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη. Από τα πολλά αγγλικά αποσπάσματα που αλίευσα στο διαδίκτυο διαπίστωσα πώς κάτι που φαίνεται αρχικά αμετάφραστο, μπορεί να αποδοθεί ανέλπιστα πετυχημένα στη γλώσσα μας. Ο Κυριακίδης έκανε θαύματα στην ελληνική μετάφραση. Με την ευκαιρία να σημειώσω εδώ, στα αγγλικά, την διάσημη προτροπή του Πόρτνοϊ (που στη μετάφραση έχασε τη δυναμική της): "Doctor doctor, what do you say, lets put the id back in yid". Το "Σκοτώστε τη μάνα σας" είναι παράφραση του γαλλικού: "Il faut battre sa mère pendant qu’elle est jeune" που έγραψε ο Ελυάρ σε συνεργασία με τον Μπενζαμέν Περέ ("152 Proverbes mis au goût du jour"). Πολλές σκηνές του βιβλίου μου θύμισαν την ταινία του Γούντυ Άλλεν: "Radio days", μόνο που ο Ροθ είναι πολύ πιο καυστικός και πολύ πιο τολμηρός από τον ευφυέστατο σκηνοθέτη. Βέβαια άλλο πράγμα ο κινηματογράφος (και μάλιστα ο αμερικάνικος) κι άλλο η λογοτεχνία... Το μυθιστόρημα (του 1969) γυρίστηκε σε ταινία το 1972 από τον Ernest Lehman με τον Ρίτσαρντ Μπέντζαμιν και την Κάρεν Μπλακ. Δυστυχώς δεν την έχω δει για να εκφέρω άποψη.(16/20)