John Le Carré: The honourable schoolboy, εκδ. Folio Society, 2010.
"On a huge hill,
Cragged and steep, Truth stands, and he that will
Reach her, about must and about must go..."
John Donne
"Ο Εντιμότατος μαθητής" είναι το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας του Κάρλα. Μετά την αποκάλυψη του προδότη Χέιντον μές στα υψηλά κλιμάκια των βρεττανικών μυστικών υπηρεσιών, ο Τζωρτζ Σμάιλι πασχίζει να ξαναδώσει στο Σέρκους τη χαμένη του αίγλη και αξιοπιστία. Ο εντιμότατος μαθητής του τίτλου είναι ένας περιστασιακός πράκτορας, ο Τζέρι Γουέστερμπι, που επιστρατεύεται από τον Σμάιλι για να ακολουθήσει τα ίχνη μιας σημαντικής πληροφορίας στην Ινδοκίνα. Πρόκειται για μια επιχείρηση που αν στεφτεί με επιτυχία, θα δώσει ένα σημαντικό πλεονέκτημα θέσης στο Σέρκους ενάντια στον διαβόητο Κάρλα. Ο αναγνώστης παρακολουθεί μια πολύπλοκη σκακιστική παρτίδα, όπου το κάθε τετράγωνο της σκακιέρας κρύβει από κάτω του άλλες λαβυρινθώδεις, σκοτεινές διαδρομές, μη ορατές απ' τον εκάστοτε αντίπαλο...
Από το Λονδίνο στην Τοσκάνη κι από κει στο Χονγκ Κονγκ της ψυχροπολεμικής δεκαετίας του '70.... για να συνεχίσουμε με Καμπότζη, Βιετνάμ, Λάος και Ταϊλάνδη. Ακόμα και ο Άλμπερτ Μπρόκολι, ο περίφημος παραγωγός του Τζέημς Μποντ, θα ζήλευε τέτοιου τύπου άλματα στο χάρτη! Βέβαια, στο κέντρο όλων βρίσκεται η πάλαι ποτέ βρετανική αποικία: "ένα Μανχάταν από τραπουλόχαρτα, με γκρίζους ουρανοξύστες-τρώγλες τόσο στριμωγμένους, που μες στη ζέστη ήταν σαν να γέρνει ο ένας προς τον άλλον...". Ένα Χονγκ Κονγκ που πρωταγωνιστεί στο μυθιστόρημα του Λε Καρέ και που μερικά χρόνια αργότερα θα κατέληγε στην αγκαλιά της κομμουνιστικής (ο Θεός να την κάνει...) Κίνας.
"Καθώς κοιτούσε από το πίσω τζάμι του αυτοκινήτου, του φαινόταν ότι ως και ο κόσμος τον οποίο διέσχιζε είχε εγκαταλειφθεί. Οι υπαίθριες αγορές ήταν έρημες, τα πεζοδρόμια, ως και οι είσοδοι. Από πάνω τους, η Κορυφή πότε πρόβαλλε και πότε χανόταν, με την κροκοδείλια ραχοκοκκαλιά της πιτσιλισμένη από ένα ξεφτισμένο, κουρελιασμένο φεγγάρι. Είναι η τελευταία ημέρα της αποικίας, αποφάσισε. Το Πεκίνο έκανε το παροιμιώδες τηλεφώνημα. "Φευγάτε, η γιορτή τελείωσε". Το τελευταίο ξενοδοχείο έκλεινε. Είδε τις άδειες Ρολς Ρόις αφημένες σαν παλιοσίδερα γύρω από το λιμάνι, την τελευταία γουρλομάτα κυρία με το λουλακί της μαλλί και φορτωμένη με τις αφορολόγητες γούνες της και τα χρυσαφικά της, να ανεβαίνει, παραπαίοντας, τη σανιδόσκαλα του τελευταίου κρουαζιερόπλοιου, τον τελευταίο "παρατηρητή" της Κίνας να βάζει σαν τρελός τους τελευταίους κακούς υπολογισμούς του στον τεμαχιστή χαρτιών, τα λεηλατημένα μαγαζιά, την άδεια πόλη να περιμένει σαν κουφάρι τις ορδές. Για μια στιγμή τα πάντα ήταν ένας υπό εξαφάνιση κόσμος, εδώ, στην Πνομ Πενχ, στη Σαϊγκόν, στο Λονδίνο, ένας δανεικός κόσμος με τους πιστωτές να στέκονται στην πόρτα, και ο ίδιος ο Τζέρι, με ανεξιχνίαστο τρόπο, ήταν μέρος του οφειλόμενου χρέους".
Ο θαυμασμός μου για τα αφηγηματικά προσόντα του Λε Καρέ είναι γνωστός από προηγούμενη ανάρτηση. Το μυθιστόρημα ξεκινάει εντυπωσιακά, λίγα χρόνια μετά το τέλος της ιστορίας, με ακατανόητα ή καλυμμένα σχόλια διαφόρων υπαλλήλων του Σέρκους, που στηρίζονται κυρίως σε φήμες, για την σχεδόν ξεχασμένη και σκοτεινή αυτή επιχείρηση. Έχεις την αίσθηση ότι ο συγγραφέας διστάζει να βρει τον τρόπο που θα αρχίσει την αφήγηση, ενώ ο αναγνώστης αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας την δική του αποστολή: να σταχυολογεί πληροφορίες για να συνθέσει ψηφίδα την ψηφίδα το περίπλοκο παζλ που έχει μπροστά του.
Ο Σμάιλι προσπαθεί να καταλάβει το σχέδιο του Κάρλα και να το ακυρώσει, ενώ ο αφοσιωμένος Γουέστερμπι προσπαθεί να παραμείνει έντιμος σε ένα βρώμικο και προδομένο απ' όλους παιχνίδι, όπου οι έννοιες της αγάπης, της τιμής και της αξιοπρέπειας είναι κενές περιεχομένου. Το τέλος, θα βρει όλους τους πρωταγωνιστές ηττημένους. Ο μόνος κερδισμένος είναι... ο αναγνώστης που θα 'χει απολαύσει ένα καλό και πλήρες μυθιστόρημα, που εκτυλίσσεται στη μακρινή και πάντα αινιγματική Ανατολή.
"Τους αποικίζουμε, τους διαφθείρουμε, τους εκμεταλλεύομαστε, τους βομβαρδίζουμε, λεηλατούμε τις πόλεις τους, αγνοούμε την κουλτούρα τους και τους μπερδεύουμε με την άπειρη ποικιλία των δογμάτων μας. Δεν είμαστε απεχθείς μόνο για τα μάτια τους, αλλά και για τα ρουθούνια τους. Η δυσωδία του "γουρλομάτη" τους είναι αποκρουστική κι εμείς παραείμαστε χοντροκέφαλοι για να το καταλάβουμε. Ωστόσο, κι όταν ακόμα έχουμε κάνει ό,τι χειρότερο μπορούμε κι ακόμα περισσότερα, ίσα που 'χουμε γρατσουνίσει την επιφάνεια του ασιατικού χαμόγελου".
Ο Λε Καρέ είναι κατά τη γνώμη μου ένας αδικημένος λογοτέχνης. Η φήμη του βασίστηκε κυρίως στα περιπετειώδη, κατασκοπικά best-seller, που θεωρείται ότι έγραψε, και στις ομώνυμες ταινίες που γυρίστηκαν στη συνέχεια. Τα βιβλία του κυκλοφόρησαν σε "φτηνιάρικες" εκδόσεις τσέπης δίπλα στα βιβλία του Τζον Γκρίσαμ και του Ρόμπερτ Λάντλαμ. Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια, οι εκδόσεις Καστανιώτη τον τοποθετούν στο βάθρο που του αξίζει. Αν κάποιος πιστεύει ότι η τέχνη του έγκειται στα περιπετειώδη "θρίλερ" που δημιουργεί, είναι γελασμένος. Οι 635 σελίδες του παρόντος βιβλίου θα απογοητεύσουν τον αναγνώστη που αναζητά σασπένς και γρήγορη δράση. Η μεγάλη αφηγηματική του τέχνη έγκειται, μεταξύ άλλων, στην μοναδική σκιαγράφηση χαρακτήρων και στη δημιουργία μιας ομιχλώδους ατμόσφαιρας, όπου μια ύπουλη μοναξιά σαν ιός προσβάλλει τους πάντες και τα πάντα. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες αποκτούν ένα αξιοζήλευτο βάθος, ενώ οι κύριοι χαρακτήρες προσεγγίζονται "περιφερειακά". Ποιος άλλος συγγραφέας περιπετειών κατασκοπίας επί τριανταπέντε ολόκληρες σελίδες θα παρακολουθούσε τον Σμάϊλι να πίνει τσάι κουβεντιάζοντας, είτε με τον παρατημένο σύζυγο, είτε με τους γονείς μιας πρωταγωνίστριας του (για την οποία αφιερώνει ίσως λιγότερες σελίδες), χωρίς να κινεί στο ελάχιστο προς τα μπρος την ιστορία του; Πρόκειται για μικρές ιστορίες εγκιβωτισμένες, μαζί με ένα σωρό άλλες, μέσα στον καμβά της μεγάλης ιστορίας, που τελικά λειτουργεί, στην προκειμένη περίπτωση, μάλλον προσχηματικά.
Η αληθοφάνεια δεν περιλαμβάνεται στα ατού του "Εντιμότατου μαθητή", όπως θα περίμενε κανείς από έναν συγγραφέα, που χρημάτισε για αρκετά χρόνια ως πράκτορας στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, ενώ πολλά σημεία της υπόθεσης "Δελφίνι" δεν εξηγούνται με τρόπο πειστικό. Ωστόσο, ο Τζον Λε Καρέ ισχυρίζεται στην εισαγωγή του ότι είναι το πρώτο του βιβλίο που έγραψε στον τόπο που εκτυλίσσεται η υπόθεσή του και το πρώτο που υποδύθηκε τον ρεπόρτερ, ώστε να αποχτήσει εμπειρίες και πληροφορίες.
Γράφει στην εισαγωγή του, που έγραψε δέκα χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου του το 1977, ο Λε Καρέ:
"Για ποιον άλλο λόγο θα έπιανα αυτό το βιβλίο σε δέκα χρόνια από τώρα; Η απάντηση είναι σαν θλιμμένο χαμόγελο στη μνήμη μου. Για την εξαφανισμένη Καμπότζη. Για την εξαφανισμένη Πνομ Πενχ, το τελευταίο από τα ποταμίσια λιμάνια του Τζόζεφ Κόνραντ που πήγε στο διάλο. Για τη μυρωδιά του λαδιού για το μαγείρεμα των νυχτολούλουδων, και για το σαματά των μεγάλων βατράχων, καθώς τρώγαμε τα γελοία υπέρογκα γαλλοχμέρ γεύματά μας λίγα μίλια μακριά από τις ληστρικές στρατιές που ήταν έτοιμες να ερημώσουν την πόλη. Για το υπαινικτικό ψιθύρισμα των κοριτσιών του δρόμου, πάνω στα συκλό, καθώς περνούσαν από δίπλα μας στο ζεστό σκοτάδι. Για την ανάμνηση, εν ολίγοις, των τελευταίων ημερών της γαλλικής αποικιοκρατίας, προτού η εκδίκηση του τρομερού Πολ Ποτ και των Κόκκινων Χμερ, καλώς ή κακώς, σαρώσει τα πάντα".
Σημειώσεις: Η δεύτερη εικόνα με το χάρτη δείχνει τις διαδρομές του Γουέστερμπι στην Ινδοκίνα. Η ασπρόμαυρη εικόνα είναι του Tim Laing από την εικονογράφηση του βιβλίου στις εκδόσεις Folio Society. Πρόκειται για το βιβλίο που εικονίζεται στην αμέσως επόμενη φωτογραφία. Το μυθιστόρημα το διάβασα παράλληλα με το αγγλικό κείμενο, το οποίο είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αποδοθεί. Η μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου είναι αξιοπρεπής. Δυστυχώς δεν καταφέρνει να αποδώσει το σκοτεινό χαρακτήρα του κειμένου, τη συνωμοτική και μελαγχολική ατμόσφαιρα που αποπνέει. Αν τα λάθη είναι λιγοστά, δε σημαίνει ότι ο μεταφραστής πέτυχε. Πάντως πιστεύω ότι τα πήγε καλύτερα απ' ότι στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας: "Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι". Η περίπτωση του Λε Καρέ μου φέρνει στο νου και την περίπτωση του Σιμενόν, ο οποίος επίσης αδικήθηκε και άργησε να γίνει αποδεκτός στο πάνθεον των μεγάλων λογοτεχνών. To μότο είναι από το ποίημα του John Donne (1572-1631), Satire III, και αναφέρεται σε κάποιο σημείο του μυθιστορήματος ("Σ' ένα θεόρατο λόφο/Με βράχια απόκρημνα, στέκει η Αλήθεια, κι αυτός που θα τη/Φτάσει, γύρους πρέπει να κάνει και να ξανακάνει"). Τα τελευταία χρόνια τα νέα βιβλία του Λε Καρέ συνεχίζουν να βγαίνουν από τις εκδόσεις Bell (που δεν κοστίζουν και τόσο φτηνά) ενώ ο Καστανιώτης εκδίδει κάποια παλαιότερα. "Ο Εντιμότατος μαθητής" είναι το μόνο μέρος της τριλογίας που δεν γυρίστηκε σε τηλεταινία από το BBC με τον εκπληκτικό, στον ρόλο του Σμάιλι, Άλεκ Γκίνες (όχι ότι ο Γκάρι Όλντμαν υστέρησε στην ταινία του Τόμας Άλφρεντσον), λόγω του υψηλού προυπολογισμού που θα απαιτούσε.(16/20)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου