Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς - 3

Ντανίλο Κις , εκδ. Κέδρος , μτφ. Μ. Κεσίνη .

" Όποιος είδε το παρόν , τα είδε όλα , αυτό που έγινε στο μακρινό παρελθόν και αυτό που θα γίνει στο μέλλον "

Μάρκος Αυρήλιος

Ο Ντανίλο Κις σ' αυτό το αριστουργηματικό έργο συνθέτει επτά παραλλαγές πάνω σε ένα κοινό θέμα : Πώς μια ιδεολογία και μάλιστα "ανθρωπιστική" καταντά να εξοντώσει με απάνθρωπο τρόπο αυτούς που την υπηρέτησαν .

"Επτά κεφάλαια μιας κοινής ιστορίας" είναι ο υπότιτλος του έργου . Διαφέρουν ίσως οι τόποι και τα πρόσωπα αλλά όλα , πλην ενός , μιλάνε για τα βασανιστήρια , τις δίκες , τους εκτοπισμούς στα γκούλαγκ της Σιβηρίας και τις δολοφονίες που συνέβαιναν στην Αν. Ευρώπη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 30 . Όλοι αυτοί οι ήρωες που υπηρέτησαν , κάποιες φορές και με αυταπάρνηση , την ιδεολογία τους , έπεσαν θύματα της σταλινικής τρομοκρατίας .

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να μιλήσεις για τον Τρόμο της Ιστορίας :

α) Οι μαρτυρίες αυτών που τον βίωσαν , που όσο ειλικρινείς και συγκινητικές κι αν είναι , λόγω της φορτισμένης υποκειμενικότητάς τους σε απομακρύνουν από την ουσία της πραγματικότητας .

β) Τα στατιστικά στοιχεία , που μετατρέπουν τη μοναδικότητα του κάθε ατόμου σε ψυχρά νούμερα .

γ) Οι μελέτες , τα ντοκουμέντα , που πνιγμένα πολλές φορές κάτω από το βάρος του όγκου τους δεν επικεντρώνονται στo κάθε άτομο ξεχωριστά , όπως θα συνέβαινε με ένα διήγημα ή μυθιστόρημα .

Ποια η σημασία 6 εκατομμυρίων νεκρών εάν δεν μπορείς να δεις ούτε έναν απ' αυτούς με το πρόσωπό του , το σώμα του και να γνωρίσεις τη δική του ιστορία ; Σύμφωνα με τον Κις η λογοτεχνία πρέπει να συμπληρώσει την Ιστορία , γιατί η Ιστορία γενικεύει ενώ η λογοτεχνία εξατομικεύει .


Ο Γιουγκοσλάβος συγγραφέας έχει στόχο να αποδώσει στο κάθε θύμα της Ιστορίας το πρόσωπό του και την ατομική του ιστορία . Για να το καταφέρει χρησιμοποιεί στις αφηγήσεις του ως φόντο πραγματικά γεγονότα , ιστορικά πρόσωπα και μαρτυρίες παρμένες από ντοκουμέντα της εποχής . Πετυχαίνει έτσι να δημιουργήσει μια πειστική ανασύσταση της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου .

"Η ιστορία που ακολουθεί , η ιστορία που γεννιέται μέσα στην αμφιβολία και στην υποψία , έχει ένα και μοναδικό πλεονέκτημα (μερικοί το ονομάζουν τύχη αγαθή ) , είναι αληθινή : είναι γραμμένη από το χέρι τίμιων ανθρώπων και αξιόπιστων μαρτύρων . Αλλά για να είναι αληθινή με τον τρόπο που ονειρεύεται ο συγγραφέας , θα έπρεπε να ειπωθεί στα ρουμάνικα , στα ουγγρικά , στα ουκρανικά ή στα γίντις ."

Ο Κις δε θα τα κατάφερνε να αφηγηθεί τόσο θαυμάσια αυτή τη σύγχρονη ιστορία της Αδικίας αν δε χρησιμοποιούσε ως αντίβαρο στο ζόφο , την ειρωνεία φροντίζοντας ωστόσο να μη γίνεται κυνικός .

Σε ένα από τα 7 κεφάλαια (Μηχανικά λιοντάρια) αφηγείται την πραγματική ιστορία μιας εξαπάτησης , της οποίας θύμα υπήρξε ο Γάλλος Εντουάρ Εριό (αυτός που είπε το περίφημο:Κουλτούρα είναι αυτό που σου μένει όταν τα έχεις όλα ξεχάσει) , όταν επισκέφτηκε την Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του 30 , για να διαπιστώσει , ιδίοις όμμασιν , την ελευθερία της θρησκευτικής λατρείας . Τα κομματικά στελέχη έπρεπε μέσα σε λίγες ώρες να μετατρέψουν την Αγ. Σοφία του Κιέβου , που λειτουργούσε ως ζυθοποιείο , πάλι σε ναό και να σκηνοθετήσουν μια λειτουργία , στην οποία θα παρευρισκόταν ο Εριό .

Αυτή η ιστορική επίσκεψη δεν χρησιμοποιείται παρά ως φόντο για την ανάπτυξη μιας άλλης φανταστικής (;) ιστορίας , αυτής του κομματικού στελέχους , του Τσελιούστνικοφ ,που σκηνοθέτησε αυτή την παρωδία λειτουργίας. Ουσιαστικά ο Κις ξαναγράφει την Ιστορία εξαπατώντας με τη μέθοδό του τον αναγνώστη . Του στήνει παγίδες και του σερβίρει το ψέμα γι' αλήθεια . Κοντολογής χρησιμοποιεί τις προπαγανδιστικές μεθόδους του Σταλινισμού για να τον χτυπήσει με τα ίδια του τα όπλα .


Διαβάζοντας το βιβλίο αναρωτιόμουνα συνεχώς πού σταματάει η μυθοπλασία και πού αρχίζει η αλήθεια . Τελικά μήπως η μυθοπλασία του είναι μια εξαπάτηση ; Ή πιο σωστά : μια αφήγηση , που μέσα από τεχνάσματα θέλει να αποκαταστήσει την "αλήθεια" . Αυτή όμως δεν είναι μία από τις μεθόδους του Ολοκληρωτισμού ;

Ωστόσο ο Κις , έχοντας πλήρη επίγνωση της τεχνικής του , κατορθώνει με τον τρόπο του να υψώσει έναν τύμβο για όλους αυτούς τους "άγνωστους" , που δεν είχαν την τύχη να έχουν το μνήμα , που τους άξιζε . Άλλωστε αυτό υποδηλώνει κι ο τίτλος : Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς , που όπως διαβάζουμε στην ομώνυμη ιστορία , μόνο τάφο δεν αξιώθηκε να έχει .

"Την τέταρτη μέρα από την απόδρασή του ένας φρουρός τον ανακαλύπτει κοντά σ' ένα καζάνι , με μακριά γένια σα φάντασμα , να ζεσταίνεται δίπλα σε μια μεγάλη δεξαμενή μέσα στην οποία τοποθετείται η σκουριά .Οι άντρες τον περικυκλώνουν και ελευθερώνουν τα λυκόσκυλα . Παρακινημένοι από τα ουρλιαχτά των λυκόσκυλων , μπαίνουν στο σιδηρουργείο : Ο φυγάς στέκεται σε μια σκαλωσιά κάτω από τη δεξαμενή , φωτισμένος από τη φλόγα . Ένας φρουρός αρχίζει να ανεβαίνει με ζήλο τη σκαλωσιά . Όταν τον πλησιάζει , ο φυγάς πηδά στην καυτή , υγρή μάζα και οι φρουροί τον βλέπουν να εξαφανίζεται μπροστά στα μάτια τους λυγίζοντας σαν καπνός , αψηφώντας την εντολή , ανυπότακτος , ελεύθερος από τα λυκόσκυλα , από το κρύο , τη ζέστη , την ποινή και τη μετάνοια ."

Σημείωση :Στις εικόνες εκτός από τις φωτογραφίες του Ντανίλο Κις , υπάρχει μια φωτογραφία του Edouard Herriot και ένα φύλλο από το συγκλονιστικό σημειωματάριο της Ευφροζίνια Κερσνόφσκαγια (τρόφιμος στο γκούλαγκ του Νόριλαγκ για 12 χρόνια), που απεικονίζει την υποδοχή των κατάδικων στα στρατόπεδα της Σιβηρίας .(19/20)