Σάββατο 24 Ιουλίου 2010

Με λένε Κόκκινο

Ορχάν Παμούκ, εκδ. Ωκεανίδα, μτφ. Στέλλα Βρετού.


"Πέρασα τη ζωή μου στην Ιστανμπούλ, στην ευρωπαϊκή ακτή, μέσα σε σπίτια στραμμένα προς την ασιατική. Έζησα δίπλα στη θάλασσα με θέα την απέναντι ακτή, που αδιάκοπα μου θύμιζε τη θέση μου στον κόσμο". (Παμούκ)

"Κι Ανατολή και Δύση του Θεού είναι". (Κοράνι)






"Τώρα είμαι νεκρός, ένα πτώμα στον πάτο κάποιου πηγαδιού. Πέρασαν ώρες πολλές από τότε που ανάσανα για τελευταία φορά, η καρδιά μου από ώρες σταμάτησε να χτυπάει, αλλά εκτός από τον άθλιο δολοφόνο μου, κανείς άλλος δεν ξέρει τι μου έχει συμβεί".

Με αυτό τον εντυπωσιακό τρόπο ξεκινάει το μυθιστόρημα του Ορχάν Παμούκ. Βρισκόμαστε στα 1591, στην Ιστανμπούλ του Οθωμανού σουλτάνου Μουράτ Γ', μεγάλου θαυμαστή της τέχνης της μικρογραφίας. Η Οθωμανική μικρογραφία που σχετίζεται στενά με την Περσική ήταν στην ουσία εικονογράφιση χειρογράφων με ιστορίες, χρονικά και μύθους καθώς το Ισλάμ απαγόρευε την ζωγραφική ως ανεξάρτητη τέχνη. Κι ενώ η ιστορία της Δυτικής ζωγραφικής, τουλάχιστον από την Αναγέννηση έως και τις αρχές του 20ου αιώνα, έχει να κάνει με την απεικόνιση της πραγματικότητας χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές όπως την προοπτική ή τις φωτοσκιάσεις και δίνοντας στο χρόνο πρωταρχική σημασία, στην Ισλαμική τέχνη πασχίζουν να εκφράσουν την Αιώνια Αλήθεια που βρίσκεται πίσω από αυτά που βλέπουμε, πέρα από το χρόνο και τις προοπτικές.
Όπως μας αφηγείται ένα δέντρο ζωγραφισμένο σε μικρογραφία, δυο μεγάλοι Φράγκοι ζωγράφοι συζητούσαν περπατώντας στην εξοχή κι έλεγαν ο ένας στον άλλον: "Απαιτεί τόσο ταλέντο η ζωγραφική, ώστε όταν ζωγραφίσεις ένα από τα δέντρα αυτού του δάσους, να μπορεί αυτός που θα κοιτάξει τη ζωγραφιά, να μπορεί, αν θέλει, να έρθει εδώ και να ψάξει ανάμεσα στα δέντρα να το βρει". Όμως το ίδιο το δέντρο θα διαφωνήσει λέγοντας: "Εγώ το φτωχό ευχαριστώ τον Αλλάχ που δεν με ζωγράφισαν μ' αυτό το σκεπτικό... Δεν θέλω να είμαι το ίδιο το δέντρο, αλλά η έννοια του δέντρου".





"Ο Αλλάχ έπλασε τον κόσμο πρώτα για να τον βλέπουμε, έπειτα μας έδωσε τις λέξεις για να μοιραζόμαστε αυτά που βλέπουμε, να μλάμε γι' αυτά. Ύστερα πήραμε εμείς τις λέξεις, φτιάξαμε ιστορίες και νομίσαμε ότι η ζωγραφική υπάρχει για να περιγράφει αυτές τις ιστορίες. Ενώ ζωγραφική σημαίνει ψάχνω να βρω τις αναμνήσεις του Αλλάχ, βλέπω τον κόσμο όπως τον βλέπει εκείνος".

Ο ιδανικός μικρογράφος δεν είναι αυτός που βλέπει με οξυδέρκεια το θέαμα του κόσμου και προσπαθεί να το εκφράσει με την τέχνη του αλλά αυτός που μετά από μακροχρόνια άσκηση έχει τυφλωθεί και απαλλαγμένος από τις μολύνσεις της πραγματικότητας μπορεί να αποδώσει αυτό που έχει στο νου του ο Αλλάχ.



Ας ξαναπιάσω όμως από την αρχή την υπόθεση του αξιόλογου αυτού μυθιστορήματος: Ο σουλτάνος έχει παραγγείλει σ' έναν αρχιμάστορα ένα βιβλίο ζωγραφισμένο με φράγκικη τεχνοτροπία. Όλα πρέπει να γίνουν με άκρα μυστικότητα καθώς αυτό έρχεται σε αντίθεση με αυτά που πρεσβεύει η ισχυρή θρησκεία και οι φανατικοί υποστηρικτές της. Και τότε γίνεται ο πρώτος φόνος. Ένας μικρογράφος βρίσκεται δολοφονημένος...










Ο Παμούκ χρησιμοποιώντας με τόλμη την τεχνική των πολλαπλών αφηγηματικών φωνών και χωρίς να διστάσει να χρησιμοποιήσει ως αφηγητές ακόμα κι ένα άλογο, το Θάνατο ή και μια κάλπικη χρυσή λίρα, μας δίνει με θαυμάσιο τρόπο το κλίμα της εποχής στην Ισταμπούλ. Πλάθει χαρακτήρες μοναδικούς όπως η Σεκιουρέ (τι όνομα!), κόρη του αρχιμάστορα, η εβραία Εστέρ (ως άλλος Φίγκαρο) κατάλληλη για όλες τις δουλειές και ο παραμυθάς που σε ένα καφενείο κρατούσε ζωγραφιές και διηγόταν ιστορίες μέσα από το στόμα των εικόνων. Βέβαια ένας από τους πρωταγωνιστές είναι και η αγαπημένη πόλη του... χιονισμένη, πολυάνθρωπη και αντιφατική.




"Στην Ιστανμπούλ, την πόλη όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα, γύρισα έπειτα από 12 χρόνια. Περπατούσα σαν υπνοβάτης. Για τους ετοιμοθάνατους λένε πως τους τραβάει το χώμα, εμένα με είχε τραβήξει ο θάνατος. Στην αρχή, μόλις μπήκα στην πόλη, νόμισα ότι υπάρχει μόνο ο θάνατος, έπειτα συνάντησα και τον έρωτα... Στα σοκάκια, τα στριμωγμένα ανάμεσα στα σπίτια που έγερναν αντικριστά το ένα πάνω στ' άλλο, σε ορισμένα σημεία αναγκάστηκα να περπατάω σερνάμενος στους τοίχους και στις πόρτες για να μην πέφτω στα φορτωμένα άλογα... Κάπου κοντά στο Τσεμπερλίτας, με τις βρόμικες μυρωδιές από την Ορνιθαγορά, είδα θρασείς, ρακένδυτους ζητιάνους, στριμωγμένους τον ένα δίπλα στον άλλο. Ένας, αν και τυφλός, κοίταζε το χιόνι που έπεφτε και χαμογελούσε".





Το "Με λένε Κόκκινο" έχει στοιχεία αστυνομικής λογοτεχνίας αφού ο κινητήριος μοχλός της αφήγησης είναι η αναζήτηση του δολοφόνου αλλά και ερωτικής αφού στο κέντρο βρίσκεται ο μανιώδης έρωτας του Μαύρου και της Σεκιουρέ, που προσπαθεί να υπερσκελίσει ανυπέρβλητα εμπόδια προκειμένου να φτάσει σε αίσιο τέλος. Με αφορμή όμως αυτά, ο Τούρκος δημιουργός μας μιλά για τη στυλιζαρισμένη Ανατολική τέχνη, γενικότερα για τη φύση της Τέχνης και τη σχέση της με την πραγματικότητα, για τη σχέση παράδοσης και πρωτοπορίας κάνοντας κι αυτός, ως άλλος αρχιμάστορας, χρήση δυτικών τρόπων αφήγησης με ιστορίες και μύθους από την ισλαμική παράδοση. Όλα αυτά δοσμένα με ζωντάνια, χιούμορ και αγάπη για τις χαρές της ζωής. Θα μπορούσε μάλιστα να πει κανείς ότι η σύγχυση στην οποία βρίσκεται η κάστα των μικρογράφων του 16ου αιώνα είναι ανάλογη με αυτή στην οποία βρίσκονται οι Τούρκοι της σύγχρονης εποχής (μόνον αυτοί άραγε;). Από τη μία θέλουν να γίνουν Δυτικοί χωρίς να το καταφέρνουν και απ' την άλλη εγκαταλείπουν σταδιακά την παράδοσή τους για να γίνουν τελικά ένας λαός χωρίς ταυτότητα.








"Εντάξει, το ομολογώ. Δεν είμαι αληθινό φλουρί του Σουλτάνου μας. Δεν είμαι κομμένο στο Νομισματοκοπείο του Τσεμπερλίτας. Είμαι κάλπικο. Με κόψανε στη Βενετία με λειψό χρυσάφι, με φέρανε εδώ και με ρίξανε στη αγορά για οθωμανικό. Σας ευχαριστώ που δείχνετε κατανόηση".






Σημειώσεις: Εννοείται βέβαια πως όλες οι εικόνες, πλην μιας παλιάς φωτογραφίας από την Πόλη του Αρά Γκιουλέρ, προέρχονται από τούρκικες και περσικές μικρογραφίες. Το μότο είναι από συνέντευξη του Παμούκ. Το μυθιστόρημα αυτό ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία να μάθω, χάρη και στο διαδίκτυο, αρκετά πράγματα για την περσική και οθωμανική μικρογραφία. Δυστυχώς, ούτε ο Γκόμπριτς, στο εξαιρετικό κατά τ' άλλα "Χρονικό της Τέχνης", δεν ασχολείται ιδιαίτερα με αυτές. (16/20)

17 σχόλια:

Πάπισσα Ιωάννα είπε...

Naytile,
ένα από τα λίγα ονόματα που χάρηκα για το Νόμπελ-τους. Ο Παμούκ συνδυάζει το ανατολίτικο με το δυτικό προσπαθώντας να ξαναδιαβάσει την οθωμανική παράδοση με σύγχρονους όρους. Το "Με λένε Κόκκινο" είναι ένα ευρύχωρο βιβλίο, σαν καναπές μαλακός, που σε τραβάει μέσα. Είναι μεγάλο και ίσως κουραστικό, αλλά αν μπεις μέσα σαν σε βόλτα με άμαξα, αργά και νωχελικά, μυρίζοντας κάθε λεπτομέρεια, θα σε αποζημιώσει.
Καλά ταξίδια
Πατριάρχης Φώτιος
ΥΓ. Να που υπάρχουν και βιβλία τα οποία θα μας βρουν σύμφωνους.

Johnny Panic είπε...

Έχω κανένα χρόνο που το διάβασα,ωραίο μου φάνηκε κι εμένα,αν και θα το ήθελα συντομότερο.Γενικώς τα θέλω συντομότερα τα μυθιστορήματα.Πάντως η εναλλαγή αφηγητών και η "οντολογική" τους ποικιλία ήταν ένα πολύ καλό δόλωμα,τσιμπάς χωρίς καλά καλά να το καταλάβεις! Ειδικά εκείνο το φλουρί ήταν...όλα τα λεφτά!
Εγώ όμως με αφορμή αυτό το βιβλίο διαπίστωσα πόσο δύσκολο,έως και ακατόρθωτο είναι να υπερακοντίσει κανείς τις παγιωμένες αισθητικές αντιλήψεις του και μια ολόκληρη θεώρηση-βλέμμα για την Τέχνη.Ομολογώ ότι μόνο εγκεφαλικά μπορώ να προσεγγίσω το νόημα της μικρογραφίας,είναι ένα αντικείμενο που το περικυκλώνω νοητικά χωρίς να καταφέρνω να το πιάσω με τα χέρια μου.Αλλά επί της ουσίας,σόρι,δε μου λέει και πολλά.Εκφυλισμένος δυτικός βλέπετε...(?)

ναυτίλος είπε...

Αγαπητέ Φώτιε, αγόρασα βιβλία του αφού πήρε το νόμπελ... Είτε γιατί μου ήταν άγνωστος είτε λόγω του εκδοτικού οίκου που δεν με έλκει ιδιαίτερα, δεν το είχα τολμήσει. Ωστόσο το συγκεκριμένο βιβλίο του μου άρεσε, αν και υπήρχε μια αμηχανία στα κεφάλαια που είχαν δοκιμιακό χαρακτήρα, σα να μην είχε βρει τον τρόπο να τα ενσωματώσει πλήρως στην αφήγηση. Αυτό είναι πιστεύω και το βασικό μειονέκτημα του βιβλίου. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι το "ντιβάνι" του, μαλακό κι εξωτικό, με ρούφηξε...
Αυτά βέβαια αν εξαιρέσει κανείς κάποια λάθη στη μετάφραση που φαντάζομαι ότι με ένα ξανακοίταγμα θα είχαν αποφευχθεί. Δεν γνωρίζω τούρκικα αλλά αποκλείεται να χρησιμοποιούσαν στα 1591 βενζινόκολλα! Κι κάποιες ακόμα ασυνταξίες. Αν και συνολικά το αποτέλεσμα στα ελληνικά δεν ήταν κακό.
Καλές διακοπές!

ναυτίλος είπε...

Ετερώνυμε, συμφωνώ ότι ειδικά εκεί που το κείμενο γινόταν δοκιμιακό θα μπορούσε να είναι πιο σύντομο. Ωστόσο η ισλαμική αντίληψη περί τέχνης με εντυπωσίασε. Γι' αυτό ασχολήθηκα αρκετά με τη μικρογραφία. Περσική κι οθωμανική! Ακόμα και με τις διαφορές τους! Όπως και τη σχέση τους με τη βυζαντινή αγιογραφία. Επίσης την επιρροή τους από την κινέζικη τέχνη. Ο Γκόμπριτς έχει στην αρχή του βιβλίου του ένα θαυμάσιο κεφάλαιο όπου μιλάει για την κινέζικη ζωγραφική.
Βέβαια αν περιμένουμε εμείς οι Δυτικοί (τρομάρα μας!) του 21ου αιώνα να καταλάβουμε πλήρως την οθωμανική κι όποια άλλη τέχνη της Ανατολής και μάλιστα περασμένων αιώνων, σωθήκαμε! Προσεγγίσεις μόνο κάνουμε...
Όσο για τον Παμούκ όντως περισσότερο Δυτικός μου φαίνεται κι εμένα. Μα και ο ίδιος απ' ό,τι ξέρω το παραδέχεται. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό και το απόσπασμα από τη συνέντευξη που παρέθεσα. Φέρνει κάτι καινούριο στη λογοτεχνία; Όχι δε νομίζω, τουλάχιστον από το βιβλίο που διάβασα. (Σίγουρα δεν είναι Γέλινεκ!). Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μου αρέσει κάτι. Και αυτός ο Παμούκ μου άρεσε.
Καλές διακοπές! Εγώ φεύγω σε 5 μέρες... για Σκόπελο βέβαια! Το άλλο μισό του Ναυτίλου είναι ήδη εκεί.

Johnny Panic είπε...

Η αντίληψη περί Τέχνης με εντυπωσίασε κι εμένα! Είναι θαυμαστή και τόσο ξένη για τους υπερφίαλους καιρούς μας αυτή η απουσία επίδειξης,η εξάχνωση του Εγώ,το λιώσιμο του υποκειμένου μέσα στο έργο του.Αλλά δυστυχώς οι αισθήσεις μου(θεωρώ τη ζωγραφική άκρως αισθησιακή τέχνη)δεν σκιρτούν στη θέαση αυτών των έργων,όπως άλλωστε μένουν αδιάφορες εν πολλοίς και απέναντι στην κινεζικη τέχνη.
Όσο για τον Παμούκ,(έχω διαβάσει και την Ιστανμπουλ) πράγματι χειρίζεται δυτικότροπα ένα υλικό Ανατολής.Σε αυτό μου θύμισε έντονα την "Τυφλή κουκουβάγια" του Χενταγιάτ που διάβασα πρόσφατα.

"Δεν είναι Γέλινεκ" ;;; !!!
Αχ,τι καλός που είσαι,μου έφτιαξες τη μέρα! Παρεμπιπτόντως,χθες βράδυ διάβασα ένα εξαιρετικό κατά τη γνώμη μου διήγημα του Αύγουστου Κορτώ αφιερωμένο στη Γέλινεκ.Για την ακρίβεια,η Γέλινεκ είναι η ηρωίδα του διηγήματος!!!

Να και το link

http://stellasliterarybistro.com/Corteau.htm


ΣΚΟΠΕΛΟΣ για μένα ίσον εξαίσιες τυρόπιτες! Ξέρω,σε σκοτώνω τώρα,αλλά στο ρινγκ της μνήμης ομολογώ ότι το στομάχι μου νικάει στα σημεία την όρασή μου! (πολλές ομολογίες τώρα τελευταία,πρέπει να προσέχω)

ναυτίλος είπε...

Σκόπελος για μένα είναι το νησί που πηγαίνω ανελλιπώς για τις κύριες διακοπές μου (δηλ.τον Αύγουστο)τα τελευταία 23 χρόνια. Αυτό σημαίνει η ίδια παραλία, οι ίδιοι φίλοι, τα ίδια ταβερνάκια, η ίδια θάλασσα... υπάρχει κάτι χαλαρωτικό σ' όλα αυτά... Βέβαια εγώ αλλάζω (;).

Ανώνυμος είπε...

Το διαβασα περσι και ομολογω πως δεν ενθουσιαστηκα. για πολλους λόγους. δες εδω http://ficciones.wordpress.com/2009/10/27/my-name-is-red-orhan-pamuk/ την δικια μου αποψη.

ναυτίλος είπε...

Αγαπητέ Βασίλη, τη διάβασα (άλλωστε την είχα διαβάσει και παλαιότερα). Προσωπικά κράταγα πολύ μικρότερο καλάθι για τον Παμούκ...
Σίγουρα Φώκνερ δεν είναι (διαφορά κλάσης!) αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι δινει το στίγμα του. Φιλόδοξο όπως λες και συ το σχέδιό του. Αλλά δεν τα πήγε κι άσχημα.
Δε νομίζω ότι οι αφηγήσεις δεν διαφοροποιούνταν ανάλογα με τον αφηγητή, αν και στην αρχή οι τρεις μικρογράφοι με μπέρδεψαν. Ενώ στη συνέχεια που άρχισα να διακρίνω τον καθένα είχα κι εγώ χάσει το ενδιαφέρον μου για το ποιος έκανε το φόνο. Ωστόσο αυτό δε με ενόχλησε. Όταν βέβαια την αφήγηση την αναλαμβάνει κάποιο αντικείμενο ή ζώο (ζωγραφισμένο) τότε το στυλ είναι παρόμοιο (με πολύ χιούμορ και ειρωνεία) αφού ο αφηγητής είναι πάντα ο παραμυθάς στο καφενείο.
Κι άλλη μια λεπτομέρεια: Όλη αυτή την ιστορία όπως μας αποκαλύπτει η Σεκιουρέ στο τέλος την αφηγείται η ίδια (ενιαία) στον γιο της Ορχάν, ο οποίος την μετασχηματίζει σε μυθιστόρημα. Του παραδίδει μόνο κάποια γράμματα. Ορχάν είναι το όνομα του συγγραφέα, Σεκιουρέ λένε τη μητέρα του και Σεβκέτ τον αδελφό του. Απλά το μυθιστόρημα το γράφει ακριβώς 4 αιώνες μετά λέγοντας κι ένα σωρό ψέμματα προκειμένου να κάνει την ιστορία "πιο ωραία και πειστική", όπως λέει και η ίδια στη τελευταία φράση του βιβλίου.

Ανώνυμος είπε...

το τελικο 'τερτιπι' μου φανηκε λιγο σαν να προσπαθει να σωσει τα ασωστα (κατι τετοια κανει και η Atwood και πριν κανα χρόνο την έκανε ρομπα καποιος στο περιοδικο Arete σχετικα). Σωστα παντως λες πως το whodunnit από μια στιγμη και μετα δεν παιζει κανεναν ρολο στην προσωπικη αναγνωση. παντως αναρρωτιεμαι αν η ελλειψη ή μη στην διαφορα ύφους ειναι κατι που τελικα οφειλεται στον μεταφραστή...

απο κει και περα σαν μπορει ο Παμουκ να ειναι στην ουσια ο μονος μεταμοντερνος που εχει 'νομπελιστεί' αλλα να πω την αμαρτια μου τον βρισκω λιγο μπροστα σε αλλους...

Πάπισσα Ιωάννα είπε...

Βασίλη,
νομίζω ότι έχεις μονόπλευρα αμερικανικά στάνταρντ και γι' αυτό η ευρωπαϊκή ματιά του Παμούκ σού φαίνεται λίγη. "Η καινούργια ζωή" είναι μια εξαιρετική αφήγηση, ρεαλιστική και μεταμοντέρνα μαζί, όπως και το "Μαύρο βιβλίο".
Νομίζω, Ναυτίλε, πως αυτά είναι τα καλύτερά-του, καλύτερα από το προκείμενο, γιατί βλέπουν την σύγχρονη Τουρκία (Κων/πολη) με δυτικό μάτι. Κι αυτή η ώσμωση είναι η επιτυχία-του.
Πατριάρχης Φώτιος

Ανώνυμος είπε...

οχι οχι καθολου πατριαρχη φωτιε. ομως η αληθεια ειναι πως κρινω τον Παμουκ μόνο με το ένα βιβλίο του που διαβασα το οποιο με αφησε με 'ασχημη γευση' στο στομα. απο κει και περα για το μαυρο βιβλιο και για την καινουρια ζωη εχω ακουσει καταπληκτικα λογια τα οποια μου τα γκρεμιζουν άλλοι φίλοι που λενε πως ναι μεν ειναι καλυτερα απο το 'με λενε κοκκινο' αλλα δεν ειναι αριστουργηματα...

τι να σου πω... ισως τον ξαναδιαβασω καποια στιγμη και αλλαξω γνωμη, αλλα σιγουρα οχι συντομα.

Πάπισσα Ιωάννα είπε...

Φίλε Βασίλη,
πιστεύω ότι ο καθένας κρίνει με βάση την παιδεία-του και τα διαβάσματά-του. Για μένα ο Παμούκ σαγηνεύει τον έλληνα αναγνώστη, για άλλους μπορεί να φανεί λίγος. Απλώς δεν πρέπει να ψάχνουμε στον Παμούκ τη δαιδαλώδη γραφή του Φουέντες ή τον αποσπασματικό λόγο του Φώκνερ.
Καθένας κρίνεται με τον τρόπο-του.
Καλό καλοκαίρι
Πατριάρχης Φώτιος

Ανώνυμος είπε...

αγαπητε συνφωνω απολυτα. και φυσικα δεν κρυβω πως η αγγλοσαξωνικη μου παιδεια και ιδιοσυγκρασια ειναι υπευθυνη για τις αναγνωστικες μου επιλογες και προτιμησεις. (παντως μονο και επειδη τον ανεφερες θα προτιμουσα να ειχε το νομπελ ο φουεντες και οχι ο παμουκ!). καλο καλοκαιρι και καλα διαβασματα!

Johnny Panic είπε...

Εγώ πάλι θα το έδινα στον Οζ.Ή στον Μούλις.Και τώρα ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: Αν ήσαστε ΥΠΟΧΡΕΩΜΕΝΟΙ να δώσετε το Νόμπελ σε Έλληνα συγγραφέα(πεζογράφο,ποιητή ή και δραματουργό ακόμα) σε ποιον θα το δίνατε;;;

Ανώνυμος είπε...

αγαπητε ετερωνυμε το ερωτημα σου εχει ευκολη απαντηση για μενα: θα το εδινα στον Νανο βαλαωριτη, αλλα αυτος που εχει ακομα ελπιδες να το παρει ειναι ο Βασιλικος.

Penthesileia είπε...

Αυτό το βιβλίο το διάβασα αρκετά χρόναι πριν και μάλιστα στα αγγλικά. Από τη μια με δυσκόλευε η γλώσσα που προσπαθούσε να δώσει τις αποχρώσεις των λέξεων μιας άλλης κουλτούρας κι από την άλλη το προτιμώ έτσι και δεν επεδίωξα αργότερα να το διαβάσω στα ελληνικά, γιατί θέλησα να μου μείνει με μια αίσθηση φαντασίας (εκεί που δεν συνειδητοποιούσα ακριβώς την αγγλική λέξη μάντευα το νόημα).
Μπερδεύεσαι λίγο στην αρχή αλλά όσο προχωράει τόσο σε τραβάει στα πλοκάμια μιας ιστορίας σκοτεινής μα και γεμάτης χρώματα, όπου δεν ξέρεις ποτέ ποιος και τι είναι αυτό που σου μιλάει, όπου όλα αποκτούν φωνή- χρώματα, ζώα, ψυχές...

Νομίζω ίσως ότι μετά από αυτό το βιβλίο σίγουρα κάποιος θα θελήσει να ψάξει περισσοτερο τον Παμούκ ως συγγραφέα - κάτι που συνέβη και σε μένα.

ναυτίλος είπε...

Πενθεσίλεια, προφανώς σε "σαγήνεψε" και σένα με τον ίδιο τρόπο! Κρίμα που δεν ξέρουμε τούρκικα ώστε να τον διαβάσουμε στο πρωτότυπο.