Τόμας Μπέρνχαρντ - 3

Βιβλιογραφικά - 3

Ο Τόμας Μπέρνχαρντ (1931-1989) έγραψε συνολικά 18 θεατρικά έργα, 10 μικροδράματα,  ένα έργο για μπαλέτο με φωνές και ένα λιμπρέτο για όπερα δωματίου.

Για τις γερμανικές εκδόσεις των θεατρικών του θα αναφέρω μόνο το έτος έκδοσης. Όλα τους έχουν εκδοθεί από Suhrkamp. Προσωπικά θα πρότεινα την έκδοση των Απάντων, όπου όλα τα σκηνικά του έργα βρίσκονται σε 6 τόμους υπό τον τίτλο Dramen: Από τον 15ο έως και τον 20ό. Στον πρώτο από αυτούς τους τόμους υπάρχουν και τέσσερα μικρά πρωτόλεια θεατρικά, τα οποία έχω εντάξει στα μικροδράματα. Στη Γαλλία έχουν εκδοθεί σχεδόν όλα τα θεατρικά του από τον εκδότη L' Arche, ενώ στην αγγλική γλώσσα δεν έχουν μεταφραστεί παρά ελάχιστα. Όπως έχω γράψει και σε προηγούμενη ανάρτηση, στη Γαλλία το έργο του χαίρει μεγάλης εκτίμησης.
Στη γλώσσα μας έχουν εκδοθεί μόνο τέσσερα έργα του σε θεατρικά προγράμματα και ένα σε θεατρικό περιοδικό. Συνολικά έχουν ανέβει στη σκηνή μόνον επτά θεατρικά του.

Α. Theaterstücke (Dramen) - Θεατρικά έργα

1. Ein Fest für Boris, 1970 (Μια γιορτή για τον Μπόρις).

Το πάρτι γενεθλίων ενός ανάπηρου, ο οποίος έχει παντρευτεί πριν από χρόνια μία εξίσου ανάπηρη γυναίκα, που προέρχεται από ένα άσυλο και η οποία έχει οργανώσει τη γιορτή. Δεκατρείς άλλοι, επίσης χωρίς πόδια, που εξακολουθούν να ζουν στο άσυλο, αποτελούν τους επισκέπτες του. Ο Μπόρις καταρρέει παίζοντας το μικρό τυμπανάκι που έλαβε ως δώρο...
 

Ουσιαστικά το πρώτο θεατρικό του έργο. Γραμμένο το 1967, απορρίφτηκε δύο φορές από θέατρα της Αυστρίας για να ανέβει τελικά το 1970 στο Schauspielhaus του Αμβούργου από τον περίφημο Claus Peymann. Αρχή μιας μακρόχρονης συνεργασίας. Το έργο ανέβηκε την εποχή που οι Γερμανοί προσπαθούσαν να συμφιλιώσουν τη συλλογική τους ενοχή με το οικονομικό θαύμα της δεκαετίας του '60.
 

α) A Party for Boris, περιέχεται στον τόμο: "Histrionics" trans. by Peter Jansen and Kenneth Northcott, Quartet Books, London, 1990.

β)  Une fête pour Boris, trad. par Claude Porcell, 1996.

2. Der Ignorant und der Wahnsinnige, 1972 (Ο Αδαής και ο Τρελός).

Πριν από την παράσταση του Μαγικού αυλού του Μότσαρτ, στο καμαρίνι της πιο διάσημης σοπράνο, που πρόκειται να υποδυθεί για 222η φορά την Βασίλισσα της Νύχτας, βρίσκεται ο μισομεθυσμένος και μισότυφλος πατέρας παρέα με ένα φίλο γιατρό. Καθώς περιμένουν την τραγουδίστρια να αλλάξει κοστούμι, ο γιατρός αρχίζει ένα μονόλογο για την τέχνη, τους καλλιτέχνες και τη ζωή, σε συνδυασμό με μια λεπτομερή περιγραφή της νεκροτομής ενός πτώματος. Μετά την παράσταση δειπνούν όλοι μαζί σε ένα πολυτελές εστιατόριο....
 

Η δεύτερη συνεργασία με τον Πάυμαν στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, όπου ο Μαγικός Αυλός του Μότσαρτ κατέχει βασική θέση στο ρεπερτόριο. Στην τελευταία σκηνή της παράστασης ο συγγραφέας απαιτούσε απόλυτο σκοτάδι για δύο λεπτά, κατά τη διάρκεια του οποίου θα ακούγονταν μόνο φωνές και που τελικά θα "κατάπινε" τους συντελεστές της παράστασης και το κοινό! Το έργο κατέβηκε αμέσως μετά την πρεμιέρα γιατί δεν συμμορφωνόταν με τους κανονισμούς πυρασφάλειας της πόλης. Ο Πάυμαν και ο Μπέρνχαρντ ήταν ανυποχώρητοι ("Μια κοινωνία που δεν ανέχεται δυο λεπτά σκοτάδι, μπορεί να ζήσει και χωρίς το έργο μου"). Η ακριβή παραγωγή δεν ξανανέβηκε, εξοργίζοντας τους κατοίκους της πόλης, που την είχαν πληρώσει με τους φόρους τους. Η ερμηνεία του Μπρούνο Γκαντς, σύμφωνα με τους κριτικούς, υπήρξε μνημειώδης. Λένε πως επί 6 μήνες επισκεπτόταν το Ινστιτούτο Ανατομίας του Βερολίνου για να προετοιμαστεί κατάλληλα για τον ρόλο του γιατρού.

 

β) L’Ignorant et le Fou, trad. par Michel-François Demet, 1984.

 

3. Die Jagdgesellschaft, 1974 (Η συντροφιά των κυνηγών).

Ένας συγγραφέας είναι φιλοξενούμενος ενός στρατηγού και της συζύγου του, σε ένα κυνηγετικό περίπτερο στο δάσος. Ο στρατηγός έχασε στο Στάλινγκραντ το χέρι του, έχει γλαύκωμα και τα νεφρά του πάσχουν από μια απειλητική για τη ζωή του νόσο. Παράλληλα, ένα σκαθάρι κατατρώγει τα δέντρα του δάσους, που του ανήκει. Ενώ ο ίδιος βρίσκεται σε κυνήγι παρέα με υψηλά ιστάμενους της αυστριακής κοινωνίας, η γυναίκα του παίζει χαρτιά με ένα νεαρό συγγραφέα, που σχολιάζει την αποσύνθεση της εξουσίας και της φύσης...

Το έργο ανέβηκε στο Vienna Burgtheater, από τον Κλάους Πάυμαν, αλλά η παράσταση δεν ικανοποίησε ούτε ακόμα τον ίδιο τον Μπέρνχαρντ, που αποχώρησε 10 λεπτά μετά την έναρξή της. Το έργο ήταν αφιερωμένο στον Μπρούνο Γκαντς, που ο Μπέρνχαρντ ήθελε να υποδυθεί τον συγγραφέα αλλλά τελικά δεν πήρε μέρος στην παράσταση. Επίσης είχε γράψει το ρόλο της στρατηγίνας για την Paula Wessely, μία θρυλική ηθοποιό της Αυστρίας, αλλά οι ηθοποιοί του Burgtheater δεν δέχονταν τη συμμετοχή των guest stars. Ωστόσο και η ίδια η Wessely αρνήθηκε να παίξει το ρόλο. Σύμφωνα με τον Μπέρνχαρντ ήταν πολύ μεγάλη για να αποστηθίσει τόσες σελίδες μονόλογου χωρίς στίξη. Η επιμονή του στην ηθοποιό αυτή είχε να κάνει με το ναζιστικό παρελθόν της. Η ίδια και ο σύζυγός της υπήρξαν θερμοί υποστηρικτές του Χίτλερ, συνεπώς ήταν απόλυτα κατάλληλη για τον ρόλο!
 

β) La Société de chasse, trad. par Claude Porcell, 1988.

4. Die Macht der Gewohnheit, 1974. (Η δύναμη της συνήθειας).

Το όνειρο ενός διευθυντή τσίρκου, του Γαριβάλδη, είναι να παίξει για μια μόνο φορά, ολόκληρο, το κουιντέτο του Σούμπερτ, "Η πέστροφα". Το προσπαθεί μάταια εδώ και 22 χρόνια. Τον συνοδεύουν ο ζογκλέρ, ο θηριοδαμαστής, η σκοινοβάτισσα εγγονή του και ο κλόουν...

Το έργο ανέβηκε στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ από τον Dieter Dorn, ο οποίος για τον πρωταγωνιστικό ρόλο, έφερε τον Μινέτι από το Βερολίνο.
 

β) La Force de l’habitude, trad. par Claude Porcell, 1983.

Στη χώρα μας ανέβηκε στη σκηνή το 1992 από το Θέατρο της Άνοιξης με τίτλο: "Η δύναμη της συνήθειας", σε σκηνοθεσία Γιάννη Μαργαρίτη και σε μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζα.

5. Der Präsident, 1975. (Ο πρόεδρος). 

O πρόεδρος ενός κράτους και η σύζυγός του προετοιμάζονται για την κηδεία ενός υπουργού. Σκοτώθηκε από σφαίρες τρομοκρατών, που προορίζονταν για τον πρόεδρο. Ο αναρχικός τους γιος είναι βασικός ύποπτος για τη δολοφονία. Ο πρόεδρος πρέπει να υπομείνει την ομιλία της συζύγου του προς τον νεκρό σκύλο, που πέθανε από καρδιακή προσβολή κατά τη διάρκεια της απόπειρας δολοφονίας. Η μόνη του παρηγοριά είναι η ευχαρίστηση που βρίσκει στο πλάι μιας ηθοποιού δεύτερης κατηγορίας, προς την οποία απευθύνει με τη σειρά του, το δικό του μάθημα περί εξουσίας, που αποδεικνύεται και το τελευταίο του...

 

Το έργο ανέβηκε σχεδόν ταυτόχρονα στο Vienna Burgtheater από τον Ernst Wendt και στη Στουτγάρδη από τον Πάυμαν, ο οποίος φρόντισε ώστε η πρεμιέρα να λάβει χώρα την πρώτη μέρα της δίκης των Μπάαντερ-Μάινχοφ στη Στουτγάρδη! Οι αντιδράσεις και στις δύο πόλεις υπήρξαν θυελλώδεις. Το κοινό αποχωρούσε μαζικά στα διαλείμματα, ενώ το έργο χαρακτηριζόταν από τις εφημερίδες ως επικίνδυνο και αντιδραστικό!

 

α) The President, στον τόμο The President and Eve of Retirement: Two Plays, trans. by Gitta Honegger, PAJ Books, 1991.            

β) Le Président, trad. par Claude Porcell, 1992.

6. Die Berühmten, 1976. (Οι διάσημοι)

Με την ευκαιρία της 200ής παράστασής του στον "Ιππότη με το ρόδο" του Ρίχαρντ Στράους, ένας δημοφιλής μπασοβαρύτονος οργανώνει σε ένα κάστρο του Ζάλτσμπουργκ μια γιορτή, επίκεντρο της οποίας είναι ο ίδιος. Γύρω του ένας μαέστρος, ένας σκηνοθέτης, μία ηθοποιός, ένας εκδότης μια πιανίστρια και μια σοπράνο. Στο ίδιο τραπέζι με τους σύγχρονους καλλιτέχνες βρίσκονται, ως μαριονέτες, και οι αντίστοιχοι αποδημήσαντες παλαιότεροι, που έχουν κερδίσει με την τέχνη τους την αιωνιότητα: Αρτούρο Τοσκανίνι, Λότε Λένια, Μαξ Ράινχαρντ, Έλλι Νέυ, Σάμουελ Φίσερ και άλλοι. Ο μπασοβαρύτονος απευθύνει έναν αυτάρεσκο μονόλογο στο κοινό του για την καριέρα και την τέχνη του. Το δείπνο τελειώνει με τον εικονικό φόνο των μαριονετών από τους καλλιτεχνικούς τους απογόνους, αλλά εις μάτην αφού τα πορτρέτα τους στολίζουν τους τοίχους του κάστρου. Με πρόταση του εκδότη, που ενδιαφέρεται για μια έρευνα σχετικά με τους χαρακτήρες των ανθρώπων, φοράει ο καθένας το κεφάλι του ζώου που του ταιριάζει. Ο μπάσος το βόδι, ο μαέστρος τον κόκορα, η πιανίστρια την κατσίκα, η σοπράνο τη γάτα κλπ. Φτάνουν τα πλούσια επιδόρπια κι ενώ οι σερβιτόροι αρουραίοι σερβίρουν τη σαμπάνια, οι "διάσημοι" ψευτοφιλοσοφούν, φλυαρούν, αλληλοσυγχαίρονται και αυτοσυγχαίρονται, έως ότου ακούγονται μόνον ήχοι ζώων, που τελικά πνίγονται από το τριπλό κικιρίκου του κόκορα...

Το Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ είχε παραγγείλει το έργο αλλά τελικά το απέρριψε. Όλα τα πρόσωπα των "διασήμων" που γελοιοποιούνταν ήταν απολύτως αναγνωρίσιμα, με προεξάχοντα τον μαέστρο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν και τον εκδότη Ζήγκφριντ Ούνζελντ (Suhrkamp), που ήταν και ο εκδότης του ίδιου του Μπέρνχαρντ! Το Burgtheater της Βιένης για να κρατήσει τα προσχήματα ανέβασε το έργο σε μια αποτυχημένη παράσταση, λόγω μιας αδύναμης σκηνοθεσίας. "Δεν χρειάζομαι το Φεστιβάλ" έγραφε, στο δημοσιευμένο στην εφημερίδα Die Zeit, γράμμα του προς τον διευθυντή του Φεστιβάλ Josef Kaut.
 

β) Les Célèbres, trad. par Claude Porcell, 1999.

7. Minetti, 1977 (Μινέτι - το όνομα ενός από τους πιο αγαπημένους του ηθοποιούς που πρωταγωνίστησε στην πρεμιέρα).

Το έργο διαδραματίζεται στο χολ ενός ξενοδοχείου, παραμονή πρωτοχρονιάς, όπου ο ήρωας, ένας γέρος ηθοποιός, περιμένει μάταια έναν σκηνοθέτη. Ο ηθοποιός, άλλοτε διάσημος, έχει τριάντα χρόνια να εμφανιστεί στη σκηνή, και ο λόγος που ετοιμάζεται να το επιχειρήσει τώρα, είναι ότι ο σκηνοθέτης τον κάλεσε να παίξει Βασιλιά Ληρ, όνειρο της ζωής του ολόκληρης. Δεν ξέρουμε τι από όλα αυτά είναι αλήθεια. Ισχυρίζεται πως είναι ηθοποιός αλλά ο μόνος που τον έχει να παίζει τα τελευταία τριάντα χρόνια είναι ο εαυτός του, όταν κοιτιέται μέσα από τον καθρέφτη. Περιμένοντας τον σκηνοθέτη αφηγείται την ιστορία του αρχικά σε μια ηλικιωμένη και στη συνέχεια σε μια κοπέλα που περιμένει τον φίλο της...

Το έργο ανέβηκε στη Στουτγάρδη την περίοδο 1975-76 σε σκηνοθεσία Πάυμαν. Ποιον αντιλαμβάνεται στη σκηνή το κοινό; Τον πραγματικό Μινέτι ή τον υποδυόμενο Μινέτι; Και ποιος είναι ποιος, την στιγμή της παράστασης; Σημειωτέον ότι η καριέρα του Μινέτι απογειώθηκε στο ναζιστικό Βερολίνο.  

 

β) Minetti, trad. par Claude Porcell, 1983.

To έργο ανέβηκε στο Θέατρο Τέχνης το 1995, σε μια εξαιρετική παράσταση σκηνοθετημένη και ερμηνευμένη από τον Γιώργο Λαζάνη. Η μετάφραση ήταν της Αννυς Κολτσιδοπούλου.

 

 

 

8. Immanuel Kant, 1978.

Στο θεατρικό αυτό, που φέρει το όνομα του διάσημου φιλόσοφου, ο Μπέρνχαρντ παίζει με τον θρύλο του: Ο Καντ δεν εγκατέλειψε ποτέ την πόλη του, Καίνισμπεργκ; Κι όμως, νάτος μέσα σε ένα κρουαζιερόπλοιο με προορισμό  τη Νέα Υόρκη, προσκεκλημένος του Πανεπιστημίου Κολούμπια... Είναι ο Καντ ο αιώνιος εργένης; Κι όμως, νάτος που συνοδεύεται από την υπηρέτριά του, τη σύζυγό του κι ένα παπαγάλο που ακούει στο όνομα Φρήντριχ... Το κρουζιερόπλοιο γίνεται η μικρογραφία ενός κόσμου που παραπαίει πλέοντας χαρούμενα. Με την άφιξη, ο Καντ γίνεται δεκτός από ένα γιατρό και νοσηλευτές, που τον οδηγούν στο ψυχιατρείο.

Το έργο ανέβηκε στη Στουτγάρδη από τον Πάυμαν.
 

β) Εmmanuel Kant, trad. par Claude Porcell et Michel-François Demet, 1989.

 

 

 

 

 

 

9. Der Weltverbesserer, 1979.

Ο αναμορφωτής του κόσμου είναι ένας ηλικιωμένος φιλόσοφος. Μισοπαράλυτος (όπως ισχυρίζεται), κουφός και άρρωστος, περιμένει στο σπίτι του τους εκπροσώπους της πολιτείας για να τον χρίσουν επίτιμο διδάκτορα του τοπικού Πανεπιστημίου λόγω της διεθνώς αναγνωρισμένης και μεταφρασμένης σε 38 γλώσσες πραγματείας του με θέμα την αναμόρφωση του κόσμου. Δέσμιος της φιλοδοξίας και της ματαιοδοξίας του, δεν τρέφει ωστόσο αυταπάτες για τη ματαιότητα του εγχειρήματός του. Συγκρίνοντας άθελά του την κατάσταση του κόσμου και την προσωπική του αδιέξοδη κατάσταση, που οφείλεται στην κλονισμένη υγεία του και στην προβληματική επαφή του με τη γυναίκα-σύντροφο και υπηρέτριά του σχεδόν, με το σχέδιο της αναμόρφωσης του κόσμου, διαπιστώνει, μέσα από ένα παραλήρημα κριτικής και αυτοκριτικής, με κυνισμό και τελικά με απόγνωση και τρόμο, τη φρικτή αλήθεια: πως ο κόσμος στηρίζεται στο μίσος και στο ψεύδος και πως για να τον αναμορφώσεις πρέπει να τον καταργήσεις...

 

Το έργο ανέβηκε το 1981 στη Στουτγάρδη από τον Πέυμαν με τον Μινέτι στον ομώνυμο ρόλο. Η ερμηνεία του στον Αναμορφωτή του κόσμου υπήρξε εξαιρετική. Στα 76 του χρόνια υποδύθηκε τον αναμορφωτή με τέτοια δύναμη που μάγεψε το κοινό. Το κοινό δεν ταυτίστηκε με τον αναμορφωτή, δεν είδε σ' αυτόν κάποιο συγγενικό του πρόσωπο, δεν ένιωσε λύπη για αυτόν, αλλά μαγεύτηκε τόσο από την ερμηνεία του ηθοποιού καθώς και από την μάχη του ρόλου ενάντια στη λήθη και το θάνατο.

Καθισμένος στην πολυθρόνα - θρόνο του ήταν σαν ένα γεράκι, που έχει στήσει ενέδρα και είναι έτοιμο να επιτεθεί αλλά ταυτόχρονα είναι και το ίδιο παγιδευμένο. Ο Μινέτι ενσάρκωσε τον ρόλο παίζοντας «ενάντια στο κοινό» (Gegenspiel) και όχι για το κοινό. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό που συνέβη κατά τη διάρκεια μίας παράστασης σε τουρνέ, όπου ο Μινέτι θεωρώντας ότι το γέλιο του κοινού ήταν υπερβολικό, χαμήλωσε τόσο τον τόνο της φωνής του, ώστε το κοινό χρειάστηκε να σωπάσει και να κάνει προσπάθεια να τον ακούσει. Κάνοντας πιο απαλό τον τόνο της φωνής του, ο ρόλος πήρε μια άλλη διάσταση, έγινε πιο εύθραυστος. Έτσι στον αγώνα κοινού - ηθοποιού, νικητής ήταν και πάλι ο Μινέτι.

α) The World-fixer, trans. by J. Glowa and S. M. Hurley-Glowa, Ariadne Press, 2005.

β) Le Réformateur, trad. par Michel Nebenzahl, 1990.

γ) Ο αναμορφωτής του κόσμου, πρόγραμμα Εταιρείας Θεάτρου Μνήμη, σε μετάφραση Ζήση Σαρίκα. Το έργο ανέβηκε το 2006 σε σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη.
 

 

 

10. Vor dem Ruhestand -Eine Komödie von deutscher Seele, 1979. (Πριν τη σύνταξη -μια κωμωδία της γερμανικής ψυχής)

Ο Ρούντολφ Χέλλερ,  πρώην υποδιευθυντής στρατοπέδου συγκεντρώσεως και νυν δικαστής, γλίτωσε την τιμωρία κρυβόμενος επί δέκα χρόνια στο υπόγειο του σπιτιού του. Τώρα, ζει στο πατρικό σπίτι μαζί με τις δύο αδελφές του, τη μεγαλύτερη σε ηλικία Βέρα και τη μικρότερη και ανάπηρη Κλάρα, απολαμβάνοντας μια ήσυχη και ευυπόληπτη ζωή, χάρη στον μισθό που παίρνει ως Πρόεδρος του Δικαστηρίου. Σύντομα μάλιστα πρόκειται να συνταξιοδοτηθεί και να περάσει άνετα την υπόλοιπη ζωή του με μια γενναιόδωρη σύνταξη. Η άνοδος του Χέλλερ ήταν ταχεία και αναπάντεχη: από απλός στρατιώτης των ναζί φτάνει ώς το βαθμό του συνταγματάρχη και στη συνέχεια εκτελεί χρέη δικαστή στο ανατολικό μέτωπο. Μετά δέκα χρόνια στην παρανομία, επιστρέφει στην ενεργό ζωή ως δικαστής: εκείνα τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια «κανείς δεν ρωτούσε τίποτε», επειδή κανείς δεν ήθελε να θυμάται ούτε να ξέρει, η λήθη έσβηνε τις ενοχές και η σιωπή απάλυνε τον πόνο. Τώρα, που κλείνει την καριέρα του ως Πρόεδρος του Δικαστηρίου, λαμπρή καριέρα αναμφισβήτητα, «τώρα άρχισαν πάλι να τα σκαλίζουν / και να επιβουλεύονται τη ζωή ευυπόληπτων και / καθωσπρέπει ανθρώπων.» Την εποχή που ήταν υποδιοικητής του στρατοπέδου συγκεντρώσεως, δέχεται την επίσκεψη του Χίμλερ, του διαβόητου αρχηγού των Ες Ες και εμπνευστή των στρατοπέδων συγκεντρώσεως στην Ανατολική Ευρώπη. Ο Χίμλερ τον συγχαίρει για την υποδειγματική πειθαρχία του στρατοπέδου του και τις υπηρεσίες που προσφέρει στην πατρίδα του. Ο Χίμλερ είναι ο ήρωας του Χέλλερ, είναι η ενσάρκωση της εθνικοσοσιαλιστικής ιδέας. Κάθε χρόνο στις 7 Οκτωβρίου γιορτάζει τα γενέθλια του Χίμλερ μαζί με τις δύο αδελφές του. Για χάρη του Χίμλερ, οργανώνεται κάθε χρόνο η ίδια ιδιότυπη τελετή που λαμβάνει χώρα σε πολύ στενό οικογενειακό κύκλο. Η Βέρα, η μεγάλη αδελφή, ο στυλοβάτης της οικογένειας, που επί δέκα χρόνια φρόντιζε τον κρυμμένο στο υπόγειο αδελφό της, η Βέρα που δηλώνει τόσο ταυτισμένη με τις ιδέες του, κάνει τις προετοιμασίες για τη γιορτή. Ετοιμάζει ωραίο φαγητό, βάζει την αγαπημένη του σαμπάνια στον πάγο. Βουρτσίζει και σιδερώνει τη στολή των Ες Ες καθώς και την τήβεννό του και γυαλίζει τις μπότες και το όπλο του και ντύνει τη μικρή αδελφή με τη στολή των κρατουμένων των στρατοπέδων συγκέντρωσης... Η νεότερη Κλάρα παρακολουθεί με βουβή λύσσα την προετοιμασία αυτού του μακάβριου 'παιχνιδιού', της τελετής στην οποία είναι αναγκασμένη να συμμετέχει. Είναι καθηλωμένη στην αναπηρική της καρέκλα, θύμα των αεροπορικών βομβαρδιστικών επιθέσεων των Αμερικάνων. Η Κλάρα είναι σοσιαλίστρια, όλη τη μέρα διαβάζει αριστερά έντυπα και βιβλία. Γνωρίζει τη ζωή μέσα από τα βιβλία, όπως λέει χαρακτηριστικά η προσγειωμένη αδελφή της. Κάθε χρόνο η τελετή επισφραγίζεται με την αιμομιξία του Ρούντολφ και της Βέρας...
 

Το έργο ανέβηκε στη Στουτγάρδη από τον Πάυμαν. Οι κριτικές υπήρξαν αποθεωτικές για τον συγγραφέα. Ο Μπέρνχαρντ έφτιαξε μια μαύρη κωμωδία για να εξωθήσει στα άκρα τις τραγικές συνέπειες της εφαρμογής των εθνικοσοσιαλιστικών ιδανικών. Ο Ρούντολφ κοιμάται με την αδελφή του για να αποτίσει  φόρο τιμής στο ιδανικό της φυλετικής καθαρότητας.
 

α) Eve of Retirement, στον τόμο The President and Eve of Retirement: Two Plays, trans. by Gitta Honegger, PAJ Books, 1991.            

β) Avant la retraite, trad. par Claude Porcell, 1987.

γ) Πριν την αποχώρηση, πρόγραμμα Θεάτρου Πράξη σε μετάφραση Βασίλη Πουλαντζά. Το έργο ανέβηκε το 1999 σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού.

Επίσης, ανέβηκε στα Χανιά το 2004, σε σκηνοθεσία Μιχάλη Βιρβιδάκη και στην ίδια μετάφραση.

11. Über allen Gipfeln ist Ruh - Ein deutscher Dichtertag um 1980. Komödie, 1981. (Πάνω απ' όλες τις κορυφές βασιλεύει ησυχία).

Ένας διάσημος συγγραφέας έχει μόλις ολοκληρώσει το αριστούργημά του, την Τετραλογία. Έχει φτάσει στο απόγειο της φήμης του και έχει αποσυρθεί στο ειδυλλιακό του σπίτι του στις γερμανικές Άλπεις. Η σύζυγός του είναι η ταπεινή του υπηρέτρια, ενώ όλος ο κόσμος τον θαυμάζει. Κυρίως όμως αυτός ο ίδιος θαυμάζει τον εαυτό του. Είναι ο βασιλιάς των συγγραφέων και γνωρίζει τα πάντα: Λογοτεχνία, μουσική, αρχαιολογία, ακόμα και μελισσοκομία! Τον επισκέπτονται μια γνωστή δημοσιογράφος, ο εκδότης του και μια κοπέλα που ετοιμάζει τη διατριβή της...
 

Ανέβηκε το 1982 στο Φεστιβάλ του Λούντβιχσμπουργκ σε σκηνοθεσία Άλφρεντ Κίρχνερ. Μια κωμωδία, όπου η ειρωνεία του Μπέρνχαρντ φτάνει στο ζενίθ.
 

α) Over All the Mountain Tops, trans. by Michael Mitchell, Ariadne Press, 2004. 

β) Maître, trad. par Claude Porcell, 1994.

12. Am Ziel, 1981 (Στο στόχο).

Εδώ και 30 χρόνια σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία, μια μητέρα και η αμίλητη κόρη της κάνουν το ίδιο δρομολόγιο: Πάνε στο εξοχικό τους στη θάλασσα και ξαναγυρίζουν. Φέτος έχουν καλέσει έναν πετυχημένο θεατρικό συγγραφέα για να τις συνοδεύσει. Παρακολουθούμε τις προετοιμασίες για την αναχώρηση, τις προετοιμασίες μετά την άφιξη, ενώ μέσα από τους μονολόγους τους ξεδιπλώνονται οι ζωές τους και τα θέματα που τους απασχολούν...
 

Το έργο, σε σκηνοθεσία Πάυμαν, άνοιξε το 1981 το Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ, με το οποίο ο Μπέρνχαρντ ξαναξεκίνησε συνεργασία. Τώρα πια είναι διάσημος και τα νέα έργα του αναμένονται με αδημονία από θεατές και κριτικούς. Σ' αυτό το έργο βάζει τον εαυτό του στο ρόλο του συγγραφέα και αυτοπαρωδείται.

β) Au but, trad. par Claude Porcell, 1987.

γ) Στον προορισμό, πρόγραμμα ΚΘΒΕ σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη. Ανέβηκε το 1995 και το 1997 σε σκηνοθεσία Νίκου Σακαλίδη. Επίσης, ανέβηκε το 2001 από το Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία Μάγιας Λυμπεροπούλου.

 

 

 

 

13. Der Schein trügt, 1983 (Τα φαινόμενα απατούν).

Δύο ηλικιωμένα αδέλφια, ο Καρλ και ο Ρόμπερτ, ο ένας ζογκλέρ του τσίρκου και ο άλλος ηθοποιός επισκέπτονται ο ένας τον άλλο τηρώντας ένα απαράλλαχτο τελετουργικό. Ο Ρόμπερτ πάει τις Τρίτες στο σπίτι του Καρλ, πρώτη πράξη. Ο Καρλ πάει τις Πέμπτες στο σπίτι του Ρόμπερτ, δεύτερη πράξη. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων ξετυλίγουν τις αναμνήσεις τους, μιλώντας για την τέχνη που υπηρετούν, για το πού βρίσκονται τα όρια μεταξύ τέχνης και τεχνικής και για την Ματίλδη, τη γυναίκα του Καρλ που ήταν πιανίστρια και πέθανε πριν λίγο καιρό...

 

Το έργο ανέβηκε το 1984 στο Μπόχουμ σε σκηνοθεσία Πάυμαν με πρωταγωνιστή τον Μινέτι.

β) Les apparences sont trompeuses, trad. par Édith Darnaud, 1985.

14. Der Theatermacher, 1984 (Ο θεατροποιός)

Ο ηθοποιός των κρατικών θεάτρων Μπρουσκόν -ο θεατροποιός- ταξιδεύει μαζί με την οικογένειά του, της οποίας τα μέλη είναι και αυτά ηθοποιοί, στα χωριά της επαρχίας, για να ανεβάσει το έργο ζωής του, την πανανθρώπινη κωμωδία: Ο τροχός της ιστορίας. Στην αίθουσα του πανδοχείου "Μαύρο Ελάφι", στο Ούτσμπαχ, ένα άσημο χωριουδάκι, έρχεται για ακόμα μια φορά αντιμέτωπος με την καλλιτεχνική πανωλεθρία: Η παράσταση που προετοιμάστηκε με μεγάλη φροντίδα ματαιώνεται, καθώς το πρεσβυτέριο καίγεται και το κοινό το βάζει στα πόδια...

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ το 1985 σε σκηνοθεσία Πάυμαν. Ο Θεατροποιός αποτελεί μια πνευματώδη παρωδία των ίδιων των καλλιτεχνικών επιδιώξεων του Μπέρνχαρντ και ταυτόχρονα την πιο ανθρώπινη κωμική παραβολή με θέμα την τέχνη μέσα σε έναν κόσμο που εχθρεύεται την τέχνη.

α) Histrionics, περιέχεται στον τόμο: "Histrionics" trans. by Peter Jansen and Kenneth Northcott, Quartet Books, London, 1990.

β) Le Faiseur de théâtre, trad. par Édith Darnaud, 1986.

γ) O θεατροποιός, περιοδικό Θεατρικά Τετράδια, τεύχος 37, μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη. Το έργο ανέβηκε το 2001 από την Πειραματική Σκηνή Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, σε σκηνοθεσία Γλυκερίας Καλαϊτζή.

 

 

15. Ritter, Dene, Voss, 1984. (Πρόκειται για τα ονόματα αγαπημένων ηθοποιών του Μπέρνχαρντ, οι οποίοι και πρωταγωνίστησαν στην πρεμιέρα).

Το έργο διαδραματίζεται στο αρχοντικό της βαθύπλουτης οικογένειας Βόρρινγκερ σ’ένα προάστιο της Βιέννης στη διάρκεια μιάς μέρας.  Τα πρόσωπα είναι τρία αδέρφια- δύο αδερφές- Ρίττερ και Ντένε και ο αδερφός τους Λούντβιχ. Είναι η μέρα που η μεγάλη αδερφή- Ντένε- έχει φέρει για μόνιμη εγκατάσταση στο σπίτι τον φιλόσοφο αδερφό της Λούντβιχ- ύστερα από την παραμονή του επί είκοσι χρόνια στο ψυχιατρείο. Η Ντένε ένα πρόσωπο απόλυτα προσκολλημένο στις αρχές και το πνεύμα της οικογένειας Βόρρινγκερ προσδοκά να εντάξει και πάλι τον αδερφό της στο σπίτι και στα ιδανικά του. Η Ρίττερ είναι πρόσωπο εντελώς αδιάφορο για τα ιδανικά αυτά αλλά και για ο,τιδήποτε άλλο- είναι τελείως αντίθετη με τη πρωτοβουλία αυτή της αδερφής της να φέρει στο σπίτι τον αδερφό τους τον οποίο θεωρεί  τέρας εγωισμού και καταπιεστή τους. Ο Λούντβιχ είναι πρόσωπο βασανιστικά απορροφημένο από τη σκέψη του και βασανιστικά εξαρτώμενο από την οικογένεια αυτή και το σπίτι, τη "κόλαση των Βόρρινγκερ"  όπως το ονομάζει. Ο αγώνας του να εξουσιάσει την σκέψη του είναι εξουθενωτικός για τον ίδιο και για τους άλλους. Η σύγκρουση μεταξύ των τριών είναι βίαιη και ανελέητη. Η έλλειψη της αγάπης των γονιών τους , η αυταρχικότητα, η καταπίεση και η ευκολία που τους παρείχε η τάξη και η τεράστια περιουσία τους, έχει διαλύσει τις προσωπικότητες τους, έχει πληγώσει τον ψυχικό τους κόσμο κι έχει αδρανοποιήσει τα συναισθήματα τους. Ο αγώνας για επιβίωση του ενός σημαίνει την ψυχική εξόντωση του άλλου. Παράλληλα, είναι κι οι τρεις τόσο εξαρτημένοι ο ένας απ’ τον άλλον, όσο και με το πιο ασήμαντο οικογενειακό κειμήλιο του πατρικού σπιτιού τους. Σ’ αυτό το σπίτι-μαυσωλείο, δεν τολμούν ν’ αγγίξουν τίποτα, σαν να μην τους ανήκει. Χρησιμοποιούν τα σερβίτσια της μητέρας, τα τραπεζομάντηλα της γιαγιάς, τρώνε γύρω απ’ τα ζωγραφισμένα πορτρέτα των προγόνων, υιοθετούν τις κινήσεις των γονιών τους, κάθονται στις ίδιες θέσεις μ’ αυτούς στο τραπέζι…

Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ το 1986 σε σκηνοθεσία Πάυμαν με την Ίλζε Ρίττερ, την Κίρστεν Ντένε και τον Γκερτ Φος.

α) Ritter, Dene, Voss, περιέχεται στον τόμο: "Histrionics" trans. by Peter Jansen and Kenneth Northcott, Quartet Books, London, 1990.

β) Déjeuner chez Wittgenstein, trad. par Michel Nebenzahl, 1989.

γ) Ρίττερ, Ντένε, Φος, πρόγραμμα θεάτρου Νέας Σκηνής, 1991, σε μετάφραση Λευτέρη Βογιατζή και Σωτηρίας Ματζίρη. Πρόκειται για μια σπουδαία έκδοση, απ' αυτές που συνήθιζε ο Βογιατζής στο θεατράκι του της οδού Κυκλάδων. Εκτός από το θεατρικό, περιέχει πλήθος κειμένων του Μπέρνχαρντ και για τον Μπέρνχαρντ, φωτογραφικό υλικό και όλα αυτά σε μια μοναδική επιμέλεια. Η παράσταση, σε σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή, υπήρξε αριστουργηματική! Εκτός από τον σκηνοθέτη, πρωταγωνιστούσαν η Λυδία Κονιόρδου και η Όλια Λαζαρίδου. Ήταν η πρώτη μου γνωριμία με έργο του Μπέρνχαρντ. Αλήθεια τι έχει μείνει απ' αυτή την παράσταση μετά από 22 χρόνια; Ένα ταλαιπωρημένο από την πολλή χρήση βιβλιαράκι, κάποιες θολές εικόνες από το έργο και η ανείπωτη συγκίνηση κάθε φορά που προσπαθώ να φέρω την παράσταση στη μνήμη μου... 

Το 2008 το έργο παίχτηκε στο θέατρο Δημήτρης Ποταμίτης, στην ίδια μετάφραση και σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Κωνσταντόπουλου.

Το 2011 ξανανέβηκε στο θέατρο Σφενδόνη σε μετάφραση βασισμένη σε μία μετάφραση της Ιωάννας Μεϊτάνη και σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καταλειφού, Άννας Κοκκίνου, Ράνιας Οικονομίδου, Πάνου Παπαδόπουλου.

 

 

 

16. Einfach kompliziert, 1986. (Απλώς περίπλοκα).

Ζώντας κάτω από άθλιες συνθήκες ένας γέρος ξεπεσμένος, πρώην διάσημος ηθοποιός, μονολογεί διηγούμενος τη ζωή του.  Ζει σε ένα φθαρμένο σπίτι, ως ο τελευταίος επιζών της οικογένειας του (ακόμα και η γυναίκα του έχει πεθάνει), μισώντας τους πάντες και τα πάντα. Η συνεχώς αυξανόμενη αυτολύπηση, το μίσος και η γεροντικη κατάθλιψη τον έχουν μετατρέψει σε μια αλλόκοτη φιγούρα. Δέχεται μόνον, δύο φορές την εβδομάδα, ένα κοριτσάκι, που του φέρνει γάλα για να κρατά την επαφή με τον έξω κόσμο. Της ομολογεί ότι μισεί το γάλα, ότι το χύνει αλλά το παραγγέλνει μόνο και μόνο για να βλέπει το κορίτσι. «Οι ηθοποιοί είμαστε σαν τα παιδιά, γι' αυτό τα πάμε τόσο καλά οι δυο μας» της λέει. Μία φορά το μήνα βάζει στο κεφάλι του το στέμμα του "Ριχάρδου ΙΙΙ"...

 

Το έργο ανέβηκε το 1986 στο Θέατρο Σίλλερ στο Βερολίνο, σε σκηνοθεσία Κλάους Αντρέ, με πρωταγωνιστή τον Μινέτι. Ο Πέυμαν απέφυγε να το ανεβάσει θεωρώντας το μια πιο αδύναμη παραλλαγή των προηγούμενων έργων που είχε γράψει για τον Μινέτι.

 

β) Simplement compliqué, trad. par Michel Nebenzahl, 1988.

To έργο ανέβηκε το  2011, στο Θέατρο Τέχνης με τίτλο: Απλά περίπλοκος, σε μετάφραση Γιώργου Κιμούλη, σκηνοθεσία του ίδιου και με πρωταγωνιστή τον ίδιο. 

 

 

17. Elisabeth II. Keine Komödie, 1987. (Ελισάβετ ΙΙ, Καθόλου κωμωδία).

Ένας υπερήλικας βιομήχανος με τεχνητά πόδια, μνήμη που παρουσιάζει συνεχώς κενά και έναν υπηρέτη να του σερβίρει τη μασέλα του σε ασημένιο δίσκο, δέχεται τους "φίλους" του στο πολυτελές του διαμέρισμα απέναντι από την Όπερα, προκειμένου να επευφημήσουν την βασίλισσα Ελισάβετ ΙΙ του Ηνωμένου Βασιλείου, που επισκέπτεται την Αυστρία. Γνωστοί του, που έχει χρόνια να τους δει, καταφτάνουν για να απολαύσουν την υποδοχή της βασίλισσας από το μπαλκόνι του, το οποίο και καταρρέει την κρίσιμη στιγμή, υπό το βάρος των θεατών...

 

Το έργο ανέβηκε το Νοέμβριο του 1989, μετά το θάνατο του Μπέρνχαρντ, στο Θέατρο Σίλλερ του Βερολίνου σε σκηνοθεσία Νιλς Πέτερ Ρούντολφ, αλλά χωρίς τον Μινέτι, για τον οποίον και γράφτηκε. Οι Βιεννέζοι νοίκιασαν πούλμαν για να πάνε να δούνε την παράσταση, που σύμφωνα με τη διαθήκη του συγγραφέα δεν θα μπορούσε να παιχτεί στην Αυστρία. Το καλοκαίρι του 1990 το Φεστιβάλ της Βιέννης επιχορήγησε 4 παραστάσεις στην πρωτεύουσα της Σλοβακίας, Μπρατισλάβα, που απέχει μόνο 45 χιλιόμετρα από τα σύνορα της Αυστρίας. Όλοι οι θεατές μεταφέρθηκαν με ναυλωμένα πούλμαν από την Αυστρία. Ο Πάυμαν δεν θέλησε να ανεβάσει ούτε αυτό το έργο προκαλώντας την δυσαρέσκεια του Μπέρνχαρντ. Κάποιοι λένε πως το έκανε γιατί το θεώρησε αδύναμο σε σχέση με τα προηγούμενα έργα και κάποιοι γιατί σε ένα σημείο του έργου, επιτίθεται στο θέατρο του Βερολίνου Schausbühne του Πέτερ Στάιν, στο οποίο δούλευε για κάποιο διάστημα και ο Πάυμαν ως σκηνοθέτης.

 

 β) Élisabeth II, trad. par Claude Porcell 1999.

18. Heldenplatz, 1988 (Πλατεία Ηρώων)

Το έργο, που διαδραματίζεται στο παρόν, αρχίζει με την αυτοκτονία του καθηγητή Σούστερ που πέφτει από το μπαλκόνι του στην Πλατεία Ηρώων. Ο καθηγητής μαζί με τη γυναίκα του, τις δυο του κόρες και τον αδελφό του είχαν καταφύγει στην Αγγλία και επέστρεψαν στην Βιέννη μετά τον πόλεμο. Ωστόσο, οι ζωές τους ήταν πια στοιχειωμένες από τον αντισημιτισμό, που βίωσαν σε όλες τις ακρότητές του. Μέσα από τις συζητήσεις τους φωτίζεται το παρελθόν και ο χαρακτήρας του καθηγητή. Η χήρα του ωστόσο, συνεχίζει να ακούει το πλήθος που ζητωκραυγάζει στην Πλατεία κατά την υποδοχή του Χίτλερ και του στρατού του...

 

 

 

 

 

Το έργο ανέβηκε στο Burgtheater της Βιέννης στις 4-11-1988, σε σκηνοθεσία Πάυμαν. Η πρεμιέρα ήταν προγραμματισμένη για τις 14-10-1988, στα 100 χρόνια του θεάτρου που ταυτόχρονα  ήταν και η επέτειος της προσάρτησης της Αυστρίας από το Τρίτο Ράιχ! Καγκελάριος της Αυστρίας ήταν ο Κουρτ Βαλντχάιμ, κατηγορούμενος για το ναζιστικό του παρελθόν. Ο Πάυμαν είχε φροντίσει στην παράσταση, με τη συνεργασία του Μπέρνχαρντ, να αναδειχθεί η περίπλοκη αλλά και συμβολική (που συσχέτιζε το παρελθόν με το παρόν) θέση των εμβληματικών κτηρίων του ιστορικού κέντρου της Βιέννης. Οι αντιδράσεις των Αυστριακών ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο. Πολυπληθείς διαδηλώσεις προσπάθησαν να εμποδίσουν την πρεμιέρα, ενώ οι εφημερίδες ξεσπάθωναν ενάντια στον συγγραφέα και τον σκηνοθέτη, με πρώτη από όλες, την μεγαλύτερη σε κυκλοφορία αυστριακή εφημερίδα, Kronen Zeitung, που με ένα φωτομοντάζ έδειχνε το ιστορικό θέατρο να καίγεται. 

 

 

Η πρεμιέρα έλαβε χώρα κάτω από ισχυρή αστυνομική προστασία, ενώ οι συντελεστές της παράστασης αποθεώθηκαν από το κοινό. Για πρώτη φορά ο Μπέρνχαρντ ανέβηκε στη σκηνή, δίπλα στον Πάυμαν. Ήταν η τελευταία δημόσια εμφάνισή του. Τρεις μήνες αργότερα θα έφευγε από τη ζωή, έχοντας με τη διαθήκη του απαγορέψει να ανεβαίνουν τα έργα του εντός του αυστριακού εδάφους. Δυστυχώς η επιθυμία του δεν έγινε σεβαστή... 

 

 

α) Heldenplatz, trans. by M. Oakes and A. Tierney, Oberon books, London 2010.

β) Place des héros, trad. par Claude Porcell, 1990.

B. Dramolette (Dramuscules, Μικροδράματα)

Πρόκειται για μικρά θεατρικά που σπάνια ξεπερνούν σε διάρκεια τα 10 λεπτά.

1.  Der deutsche Mittagstisch, 1988. (Το γερμανικό γεύμα).

Αποτελείται από επτά μικροδράματα, που κύριο θέμα τους είναι το ναζιστικό παρελθόν, που κάθε άλλο παρά παρελθόν είναι. Καθημερινά γεγονότα, όπως ένα ατύχημα με το αυτοκίνητο, μια τηλεοπτική εκπομπή, ένα κατεστραμμένο πουκάμισο ή μια τούρτα με κρέμα, γίνονται αφορμές για να αποκαλυφτούν οι πραγματικές σκέψεις διάφορων ανθρώπων. Σε πρώτο χρόνο ο θεατής μπορεί να γελάσει αλλά στο τέλος ενδέχεται να μείνει τρομοκρατημένος :

i) Der deutsche Mittagstisch
ii) A Doda
iii) Alles oder nichts
iv) Maiandacht
v) Match
vi) Freispruch
vii) Eis

β) Dramuscules, trad. par Claude Porcell, 1991. Η λέξη dramuscules προέρχεται από τη σύνθεση των drames και minuscules (μικροσκοπικά) και φτιάχτηκε ειδικά για αυτά τα έργα του Μπέρνχαρντ.  Περιέχει και τα επτά μικροδράματα. Από λάθος μάλλον, σε κάποιες γαλλικές βιβλιογραφίες αναφέρεται ότι περιέχει και δύο ακόμα από τη σειρά με τα μικροδράματα του Πάυμαν. Στη βιβλιοθήκη μου βρίσκεται πάντως η ανατύπωση του 2009, που δεν τα συμπεριλαμβάνει. Σε επικοινωνία με τον εκδότη δεν μπόρεσα να βγάλω άκρη...

 

2. Claus Peymann kauft sich eine Hose und geht mit mir essen, 1990. (Ο Κλάους Πέυμαν αγοράζει ένα παντελόνι και πάει μαζί μου για φαγητό).

Αποτελείται από τρία μικροδράματα:

i) Claus Peymann kauft sich eine Hose und geht mit mir essen

ii) Claus Peymann verläßt Bochum und geht als Burgtheaterdirektor nach Wien 

iii) Claus Peymann und Hermann Beil auf der Sulzwiese

 

β) Claus Peymann et Hermann Beil sur la Sulzwiese. Το τρίτο μόνο μικροδράμα περιέχεται στον τόμο: Evénements, trad. Jeanne Etoré et Bernard Lortholary, Paris, L' Arche, 1988.

 

 

 

 

3. Die Erfundene, Rosa, Frühling. Πρόκειται για τρία πρωτόλεια μικρά θεατρικά, που γράφτηκαν τη δεκαετία του '50 και παρουσιάστηκαν το 1960 στην Καρινθία μαζί με μια όπερα δωματίου, της οποίας είχε γράψει το λιμπρέτο. Πρωτοεκδόθηκαν πρόσφατα στον 15ο τόμο των Απάντων του.

 

4. Der Berg. Ein Spiel für Marionetten als Menschen oder Menschen als Marionetten, (1957). (Το βουνό. Ένα έργο για μαριονέτες που υποδύονται ανθρώπους ή για ανθρώπους που υποδύονται μαριονέτες). Δεν πρόκειται ακριβώς για μικροδράμα, αλλά λόγω της μικρής του έκτασης το έβαλα σε αυτή την κατηγορία. Πρωτοεκδόθηκε σε ένα περιοδικό το 1970. Βρίσκεται κι αυτό στον 15ο τόμο των Απάντων του.



 

 

Γ. Έργα για το λυρικό θέατρο.

 

 

1. Die Rosen der Einöde (Τα ρόδα της ερημιάς), για μπαλέτο, φωνές και ορχήστρα, Frankfurt am Main, Fischer Verlag, 1959.

 

β) Les Roses du désert, trad. par Claudia Stephan. Βρίσκεται στο τόμο: Thomas Bernhard (ouvrage dirigé par Pierre Chambert et Barbara Hutt), Minerve, Paris, 2002.

 

 

2. Köpfe, (1957) (Kεφάλια), λιμπρέτο για όπερα δωματίου. Μελοποιήθηκε από τον Gerhard Lampersberg παρουσιάστηκε το 1960 στη Maria-Saal (Carinthie). Το πρόγραμμα συμπεριελάμβανε και το ανέβασμα τριών πρωτόλειων μικροδραμάτων: Die Erfundene, Rosa, Frühling. Όλα βρίσκονται στον 15ο τόμο Απάντων.



 

         

Σημειώσεις: Οι πρώτες φωτογραφίες κάτω από το κάθε θεατρικό είναι πάντα από τις πρώτες παραστάσεις. Στον Εμμάνουελ Καντ, η δεύτερη και τρίτη φωτογραφία είναι από παράσταση στο Φεστιβάλ θεάτρου της Νάπολης. Στον Αναμορφωτή του κόσμου, στο Πριν την αποχώρηση και στον Θεατροποιό,  οι δεύτερες φωτογραφίες είναι από τις ελληνικές παραστάσεις. Στο Ρίττερ, Ντένε, Φος, η δεύτερη και τρίτη, από την παράσταση του Βογιατζή. Στο Απλώς περίπλοκα, η δεύτερη από μια γερμανική παράσταση και η τρίτη από την ελληνική. Στις φωτογραφίες στα μικροδράματα διακρίνεται ο περίφημος Πάυμαν να ερμηνεύει το ρόλο του. Η λέξη "μικροδράμα" είναι δικής μου επινόησης, ίσως να υπάρχει και κάποια καλύτερη. Στην τελευταία φωτογραφία, ο Μπέρνχαρντ με τον αγαπημένο του σκηνοθέτη. Στη φωτογραφία με τις διαδηλώσεις των Βιεννέζων έξω από το θέατρο, υπάρχει ένα πανό που γράφει τη λέξη: Nestbeschmutzer, που σημαίνει αυτόν που βρωμίζει τη φωλιά του, χαρακτηρισμός που απευθύνεται φυσικά στον Μπέρνχαρντ. Ο ίδιος χαρακτηρισμός, στη θηλυκή εκδοχή του (Nestbeschmutzerin), είχε στόχο μερικά χρόνια αργότερα και την Ελφρίντε Γέλινεκ...